Το «αντικίνημα» του Βασιλέως Κωνσταντίνου (13 Δεκεμβρίου 1967)

Την 13η Δεκεμβρίου 1967, ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος επιχείρησε να ανατρέψει δυναμικά το καθεστώς που επιβλήθηκε, μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967. Ο Κωνσταντίνος εξ΄ αρχής ήταν αντίθετος προς το κίνημα και «σύρθηκε» στην απόφαση να ορκίσει την στρατιωτική κυβέρνηση για την αποφυγή ένας νέου «εμφύλιου». Ο Παπαδόπουλος «χρησιμοποίησε» το συνταγματικά κατοχυρωμένο θεσμό του Βασιλέως, προκειμένου:

α. Να εμφανίσει ότι το πραξικόπημα ετύγχανε της εγκρίσεως του ανώτατου άρχοντος.
β. Να προσδώσει νομιμότητα στην αναστολή άρθρων του συντάγματος, πλαστογραφώντας την υπογραφή του Βασιλέως.

Οι πραξικοπηματίες δέχθηκαν να τοποθετηθεί ως Πρωθυπουργός ο Πρόεδρος του Αρείου Πάγου Κωνσταντίνος Κόλλιας, άνθρωπος πιστός στην βασιλεία. Η νομιμοποίηση των κινηματιών από το πρόσωπό του τον κατέτρεχε συνεχώς. Αποφάσισε να τους ανατρέψει αντιγράφοντας το δικό τους τρόπο δράσεως, πιστεύοντας ότι θα τύγχανε της στηρίξεως τόσο των Ενόπλων Δυνάμεων, όσο και του Ελληνικού λαού.

Τον Σεπτέμβριο του 1967, κατά την διάρκεια του ταξιδιού του στην Βόρειο Αμερική, γνωστοποίησε την απόφασή του στον Πρόεδρο των ΗΠΑ Λίντον Τζόνσον και του ζήτησε την πολιτική και ηθική στήριξή του, την οποία και απέσπασε. Ο Κωνσταντίνος σε συνάντηση με τα μέλη της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων της Γερουσίας των ΗΠΑ, σχολίασε ότι: «Οι συνταγματάρχες δεν αποτελούν την κυβέρνησή μου(colonels are not my government)». Την επομένη η δήλωσή του αποτέλεσε πρωτοσέλιδο πολλών εφημερίδων. Ο Τζόνσον τον είχε προειδοποιήσει να μην αναφέρει θέματα που δεν επιθυμεί να κοινοποιηθούν. Από εκείνη την στιγμή είχε απωλέσει την μυστικότητα της συνωμοτικής δράσεως, καταδικάζοντας σε αποτυχία την όποια κινηματική ενέργεια.

Το Σχέδιο Ενεργείας

Ο Αρχηγός του Στρατιωτικού Οίκου του Βασιλέως Αντιστράτηγος Κωνσταντίνος Δόβας εκπόνησε το σχέδιο δράσεως, ενώ ο Αντιστράτηγος Γεώργιος Περίδης Διοικητής του Γ΄ Σώματος Στρατού(Γ΄ΣΣ) ανέλαβε την υλοποίησή του. Ο Κωνσταντίνος σκόπευε να θέσει υπό τις άμεσες διαταγές του σχηματισμούς του στρατού της Μακεδονίας, μαζί με μονάδες του ναυτικού και της αεροπορίας, των οποίων οι διοικητές ήσαν πιστοί στο πρόσωπό του. Η 1η Στρατιά με έδρα την Λάρισα, η ΧΧη Τεθωρακισμένη Μεραρχία με έδρα την Θεσσαλονίκη και το Γ΄ Σώμα Στρατού το οποίο είχε μετασταθμεύσει προσωρινά στην Κομοτηνή, λόγω της ελληνοτουρκικής κρίσεως, αποτελούσαν τους κύριους πυλώνες για την επιτυχία του εγχειρήματος του.

Σε πρώτη φάση θα έθετε υπό τον έλεγχό του τη Βόρειο Ελλάδα και από εκεί θα κατέρχονταν προς την Αθήνα απευθυνόμενος συγχρόνως προς όλους να τον ακολουθήσουν για την επάνοδο της δημοκρατικής ομαλότητος. Είχε την εδραία πεποίθηση ότι η κυβέρνηση των στασιαστών θα κατέρρεε πριν την άφιξη του στην Αθήνα. Ο πρώην πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου προσέφερε την στήριξή του στην ενέργεια του Βασιλέως. Ο Στρατηγός ε.α. Θρασύβουλος Τσακαλώτος στο βιβλίο του «Ἡ Μάχη τῶν Ὀλίγων» αναφέρει ότι του προτάθηκε από τον πολιτικό της Ενώσεως Κέντρου Γεώργιο Μαύρο να αναλάβει πρωθυπουργός σε μεταβατική κυβέρνηση στρατηγών μετά την επικράτηση του Βασιλέως.

Οι Προϋποθέσεις

Την 6η Δεκεμβρίου 1967, ο Κωνσταντίνος κάλεσε στα ανάκτορα τους Αντιστράτηγους Κωνσταντίνο Κόλλια Διοικητή Ιης Στρατιάς και Γεώργιο Περίδη Διοικητή Γ΄ΣΣ, όπου παρουσία του Αντιστράτηγου Δόβα τους ενημέρωσε για το σχέδιό του. Ο Κόλλιας συμφώνησε υπό τις εξής προϋποθέσεις:

• Να υπάρξει εξαήμερη κατ’ ελάχιστον προειδοποίηση.
• Να εγκατασταθεί υποχρεωτικά στην Θεσσαλονίκη και μόνο.
• Να αποστείλει έγκαιρα το διάγγελμα και τις διαταγές, για την ταχεία προώθησή τους.
• Να απομακρυνθεί ο Διοικητής του Συντάγματος Καταδρομών που έδρευε στη Θεσσαλονίκη, στο στρατόπεδο του Στρατηγείου του Γ΄ΣΣ.

Τίποτα από τα παραπάνω δεν τηρήθηκε....

Η Προσπάθεια

Την 09:00 της 13ης Δεκ. 1967, ο πρέσβης των ΗΠΑ Φίλιπ Τάλμποτ προσήλθε στο Τατοΐ κατόπιν προσκλήσεως του Βασιλέως, όπου άκουσε έκπληκτος την απόφασή του να ανατρέψει τους δικτάτορες χρησιμοποιώντας στρατιωτικές δυνάμεις πιστές στο πρόσωπό του. Μετά από μία ώρα η βασιλική οικογένεια , πέταξε από το αεροδρόμιο Τατοΐου προς την Καβάλα. Τον ακολούθησαν ο Πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Κόλλιας και ο Αρχηγός της Αεροπορίας Αντιπτέραρχος Γεώργιος Αντωνάκος, ο οποίος επιβαίνων σε δεύτερο αεροπλάνο κατευθύνθηκε προς την Λάρισα. Ο Αρχηγός του Ναυτικού Αντιναύαρχος Ιπποκράτης Δέδες τάχθηκε υπέρ του Βασιλέως και κίνησε μέρος του στόλου προς υποστήριξή του. Ο Αντιστράτηγος Ιωάννης Μανέτας μετέβη στο Υπουργείο Εθνικής Αμύνης και επέδωσε στον Αρχηγό του ΓΕΣ Αντιστράτηγο Οδυσσέα Αγγελή, διαταγή του Κωνσταντίνου με την οποία τον έπαυε από τα καθήκοντά του και τον όριζε αντικαταστάτη του. Ο Αγγελής τον έθεσε υπό περιορισμό στο γραφείο του, όπου και παρέμεινε μέχρι την επομένη, όταν όλα είχαν κριθεί.

Το Βασιλικό Διάγγελμα

Την 11:30 από ραδιοφωνικό σταθμό περιορισμένης εμβέλειας της Λαρίσης μεταδόθηκε διάγγελμα[11] 770 λέξεων του Κωνσταντίνου προς τον ελληνικό λαό, στο οποίο ανέφερε ότι: «Τὸ ἐθνικόν συμφέρον ἀπαιτεῖ τὴν ἐκ μέρους μου ἐκδήλωσιν πρωτοβουλίας διὰ νὰ ἀποτρέψω τὰς καταστρεπτικάς συνέπειας ἐκ τῆς παρούσης ἀνωμάλου καταστάσεως...Τὴν κατάστασιν τῆς 21ης Ἀπριλίου, ἥτις πλαστογράφησε τὸ ὄνομά μου, ἠναγκάσθην νὰ δεχθῶ, ὡς τετελεσμένο γεγονός για νὰ ἀποφύγω ἄσκοπον αἱματοχυσίαν». Το διάγγελμα έκλινε με προτροπή προς τους Έλληνες να τον ακολουθήσουν στην οδό της εθνικής αναγεννήσεως.

Η Αποτυχία

Τίποτα δεν εξελίχθηκε, σύμφωνα με τον σχεδιασμό. Οι διοικητές του Γ΄ΣΣ, Αντιστράτηγος Γεωργιος Περίδης και της ΧΧης Τεθωρακισμένης Μεραρχίας, Ταξίαρχος Ανδρέας Έρσελμαν συνελήφθησαν από αξιωματικούς πιστούς στον Γεώργιο Παπαδόπουλο, ενώ η 1η Στρατιά δεν «έκοψε» την Ελλάδα στα δύο, όπως είχε σχεδιασθεί. Την 14η Δεκεμβρίου στις 02:00, ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος συνειδητοποιώντας το μάταιο του αγώνος πέταξε από το Αεροδρόμιο του Αμυγδαλεώνος της Καβάλας προς στην Ρώμη.

Η Διακοπείσα Εγκυμοσύνη

Την 30η Δεκεμβρίου στη κλινική «Βίλλα Κλαούντια» της Ρώμης, η Βασίλισσα Άννα Μαρία απέβαλε στην τρίτη της εγκυμοσύνη, η οποία αποδόθηκε στις δοκιμασίες του τελευταίο δεκαπενθημέρου. Το γεγονός έδωσε την ευκαιρία για την αποστολή συλλυπητηρίου τηλεγραφήματος από τον Παπαδόπουλο προς τον Κωνσταντίνο με προσεκτική «ευλαβή» διατύπωση και την απάντηση εκ μέρους του Κωνσταντίνου με «βασιλική αβρότητα». 17 ημέρες μετά την σύγκρουση έγινε μια προσπάθεια συμφιλιώσεως των κινηματιών με τον Βασιλέα, η οποία όμως δεν τελεσφόρησε. Ο Κωνσταντίνος δεν θεωρήθηκε έκπτωτος του θρόνου του, αλλά με την αποχώρηση του δημιουργήθηκε θεσμικό κενό. Η στρατιωτική κυβέρνηση όρκισε Αντιβασιλέα τον Αντιστράτηγο Γεώργιο Ζωϊτάκη, ο οποίος ανέλαβε τα καθήκοντα του ανώτατου άρχοντος. Η μορφή του πολιτεύματος κρίθηκε οριστικά με το δημοψήφισμα της 8ης Δεκεμβρίου 1974.

Διαπιστώσεις Συμπεράσματα

Το αντικίνημα του Κωνσταντίνου απέτυχε, λόγω κακού σχεδιασμού, ανεπαρκούς προετοιμασίας, απουσίας συντονισμού, μη τηρήσεως της μυστικότητος και ελλείψεως «συνωμοτικής εμπειρίας». Ο Παπαδόπουλος γνώριζε τις κινήσεις του και αντέδρασε γρήγορα και αποφασιστικά.

Τα πραξικοπήματα απαιτούν ιδιαίτερες πρακτικές οι οποίες δεν έχουν σχέση με τις στρατιωτικές επαγγελματικές ικανότητες και δεξιότητες. Ο έλεγχος της πρωτευούσης αποτελούσε ανέκαθεν προϋπόθεση για την επικράτηση των κινημάτων. Το 1916, ο Ελευθέριος Βενιζέλος επικεφαλής του «Κινήματος της Εθνικής Αμύνης» ήταν ο μόνος που ξεκίνησε από την Θεσσαλονίκη και στην συνέχεια κινήθηκε προς την Αθήνα ανέτρεψε την Κυβέρνηση του Βασιλέως Κωνσταντίνου Α΄ και τον απομάκρυνε από τον θρόνο του. Τότε όμως είχε την αμέριστη υποστήριξη των συμμάχων οι οποίοι είχαν αποκλείσει την πρωτεύουσα με τον στόλο.

Ο Κωνσταντίνος πίστευε ότι θα τύγχανε της στηρίξεως τόσο του στρατεύματος, όσο και του λαού, ως ο ανώτατος άρχων της χώρας. Ο παππούς του Κωνσταντίνος Α΄ απολάμβανε αυτής της δημοφιλίας γιατί υπήρξε ο στρατηλάτης των Βαλκανικών Πολέμων και είχε συνδέσει το πρόσωπό του με την πραγμάτωση της «Μεγάλης Ιδέας». Γι’ αυτό το λόγο όταν διαφώνησε με τον λαοφιλή πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο, η αντιγνωμία των δύο ξεχωριστών αυτών ηγετικών φυσιογνωμιών δίχασε την Ελλάδα. Οι παρεμβάσεις του θρόνου στα πολιτικά δρώμενα πριν το 1967, απέβησαν εις βάρος του. Ο Κωνσταντίνος είχε δηλώσει ότι ό Βασιλεύς «δεν συνωμοτεί», αλλά δεν το τήρησε.

Ο Παπαδόπουλος επικράτησε γιατί απευθύνθηκε στο θυμικό των στελεχών ως θεματοφυλάκων της ελευθερίας της πατρίδος απέναντι στο κομμουνιστικό κίνδυνο, «πατώντας» στην οργάνωση ΙΔΕΑ (Ιερός Δεσμός Ελλήνων Αξιωματικών), που είχε δημιουργηθεί γι’ αυτό το σκοπό.

Την 13η Δεκεμβρίου 1967, η πλειονότητα των στελεχών του στρατού και ειδικά των νέων προτίμησε «τους συναδέλφους εν όπλοις», από τον κληρονομικό άρχοντα της χώρας. Το παραδέχθηκε άλλωστε και ο Κωνσταντίνος σε συνέντευξη του επισημαίνοντας ότι: «Κέρδισα τους στρατηγούς, αλλά έχασα τους λοχαγούς».

Με την ενέργειά του θέλησε να δοκιμάσει τις δυνάμεις του ως ηγέτης και γι’ αυτό στο διάγγελμά του ζήτησε την στήριξη του λαού. Οι ηγέτες όμως είναι αυτοί που δημιουργούν τα γεγονότα και δεν χειραγωγούνται από αυτά.

Την 21η Απριλίου 1967, εφόσον ο Κωνσταντίνος δεν συμφώνησε με το πραξικόπημα, ηδύνατο να αρνηθεί να ορκίσει την κυβέρνηση με ότι αυτό συνεπάγετο. Θα μπορούσε επίσης να απέχει των καθηκόντων του. Όλα αυτά είναι εύκολα στην θεωρία, αλλά πολύ δύσκολα στην πράξη.

Μετά την φυγή του στην Ρώμη μπορούσε να σχηματίσει εξόριστη κυβέρνηση. Εφόσον κινήθηκε προς ανατροπή της Χούντας το εγχείρημα πρέπει να χαρακτηρισθεί ως «αντιστασιακή ενέργεια», ένεκα της οποίας απώλεσε τον θρόνο του.