Ο πάντα επίκαιρος Παπαδιαμάντης

«Α! αι εκλογαί, αύτη είναι η μόνη επί εβδομήκοντα έτη ασχολία μας, αφότου ηλευθερώθημεν, αφ’ ότου δηλαδή μετηλλάξαμεν τυρράνους, τους οποίους διά των εκλογών φανταζόμεθα ότι αντικαθιστώμεν τάχα συχνότερον, όπως μη αποδειχθεί ψευδές το δημώδες λόγιον: “Άλλαξε ο Μανωλιός κ’ έβαλε τα ρούχ΄αλλιώς”. Ως να εχρειάζετο τίποτε άλλο ειμή εις ευσεβής βασιλεύς, Χριστός Κυρίου, ο μόνος αρμόδιος να εκλέγη τους συμβούλους και τους στρατηγούς του, και εν μόνω τω Εν Τούτω Νίκα ισχυρός και αήττητος».

Έχουν περάσει εκατό και πλέον έτη, από τότε που «η κορυφή των κορυφών», κατά τον Καβάφη, έγραφε τις ανωτέρω γραμμές, και οι σκέψεις του, έστω και αν το πολίτευμα άλλαξε, μας προβληματίζουν με την ριζοσπαστικότητά τους.

Κάθε χρόνο, όταν πλησιάζει η Μεγάλη Εβδομάδα ανατρέχω στον Παπαδιαμάντη για να αναβαπτισθώ, πρώτον στην γλώσσα του, αυτήν την περίτεχνη καθαρεύουσα, και δεύτερον, κυρίως στην Ελληνική Παράδοση που ζωντανεύει μέσα στα έργα του. Δεν γνωρίζω εάν περιλαμβάνεται στην διδακτέα ύλη ακόμη ο Σκιαθίτης πεζογράφος όπως τον διδάχθηκε η γενιά μου. Εμείς, βεβαίως, δυνάμεθα τότε να τον καταλάβουμε λόγω του υποχρεωτικού μαθήματος των Αρχαίων Ελληνικών. Το ερώτημα είναι εάν διδάσκεται, ποίος μαθητής –όχι γιατί χρησιμοποιεί ακατανόητες λέξεις– δύναται να ολοκληρώσει την ανάγνωση ενός διηγήματός του χωρίς να βαρυγκομήσει ή, έστω, να αναστενάξει από την άγνοια της έως προσφάτως επισήμου γλώσσης του ελληνικού κράτους. Ας φέρω ένα παράδειγμα αποσπάσματος από την «Φόνισσα»: «Πάλαισον, νίκησον, εγκαρτέρησον, δυστυχώς, μήτηρ διότι πρέπει, είναι ανάγκη να ζήσης, να ζήσης μήτηρ, διά τας θυγατέρας σου, και να μην αποθάνεις δια τους υιούς σου.

Όλοι εμείς είμεθα βλαστοί, και αν κοπή εις βλαστός, το δένδρον μένει. Συ όμως είσαι η ρίζα και πρέπει να μείνει διά να μη μαραθεί το δένδρον». Κατανοητόν; Κατανοητότατο; Και εάν η λέξις μήτηρ αντικατασταθεί από την λέξη Ελλάς; Τι ηθική ενθάρρυνσις θα αποτελούσε το μήνυμά του προς τον ελληνικόν λαόν; Έτερο απόσπασμα: «Ο Χριστός είπεν: Ου δύνασθε Θεώ λατρεύειν και Μαμωνά. Διατί δεν έλαβεν ως όρον αντιθέσεως άλλο τι βαρβαρικόν είδωλον; Διατί δεν είπε Θεώ και Μολώχ ή Θεώ και Ασταρώθ ή Θεώ και Βάαλ; Διότι ο Μαμωνάς είναι ο ισχυρός, ο κραταιότερος, όστις υποτάσσει παν άλλο είδωλον, και τον Μολώχ και την Ασταρώθ και τον Βάαλ. Η πλουτοκρατία ήτο, είναι και θα είναι ο μόνος άρχων του κόσμου, ο διαρκής αντί Χριστός. Αύτη γεννά την αδικίαν, αύτη τρέφει την κακουργίαν, αύτη φθείρει σώματα και ψυχάς. Αύτη παράγει την κοινωνικήν σηπεδόνα. Αύτη καταστρέφει κοινωνίας νεοπαγείς».

Η χρεωκοπία της Ελλάδος επί Χαριλάου Τρικούπη, στα τέλη του 20ού αιώνος, η πολιτική και κοινωνική διαφθορά, η ηθική παρακμή, οδηγούν τον Παπαδιαμάντη σε αιρετικές διατυπώσεις του είδους: «Σέβομαι άλλως τους νόμους και το πολίτευμα της πατρίδος μου, και δεν θέλω να ομολογήσω ότι είμαι απολυταρχικός και ότι δεν πρεσβεύω την καθολικήν ψηφοφορίαν».

Ανατρέχω, λόγω των επικείμενων εκλογών, σε μία περιοριστική επιλογή από το τεράστιο θεματολογικό περιεχόμενο του έργου του. Το θρησκευτικό κομμάτι, ασφαλώς υπερισχύει του πολιτικού, και με αυτό θα ολοκληρώσω το ελάχιστο τούτο αφιέρωμα στον «άγιο των ελληνικών Γραμμάτων».

«Προ των σήμερον υλιστών, δαρβινιστών και θετικιστών υπήρξαν οι απαισιόδοξοι, οι ορθολογισταί και οι κρατικισταί,αλλά παρήλθον. Προ αυτών ήσαν οι πανθεϊσταί, αλλά εξέλιπον. Παρέρχονται, κρύπτονται εν τη σκιά, αφανίζονται, αφού επί βραχύ τέρψωσι τους φιλοκαίνους και τους φιλαναγνώστας διά περιέργου συναυλίας λέξεων και γνωμών. Ο δε Χριστιανισμός έμεινε και θα μένη». Και κάτι τελευταίον: «Αληθής και ανόθευτος Λαμπρή ανατέλλει διά τους κατοίκους των επαρχιών, των πόλεων, των κωμοπώλεων, των χωρίων, όπου διασώζονται καθαρώτερον και εκδηλούνται εμφανέστερον του εθνικού βίου τα ήθη και έθιμα. Εκεί αι γλυκύταται παραδόσεις, εκεί αι ελληνικώταται συνήθειαι, η χριστιανικωτέρα πίστις και η ευαγγελικωτέρα χαρά συνενούνται και αναφαίνονται επί πάντων και υπό πάντων ακολουθούνται απροσποιήτως και απερίττως, εκεί και άκων τις καθίσταται χριστιανός και εορτάζει την Ανάστασιν και την Αγάπην».

Επιλεγμένη βιβλιογραφία:

1. «Οι Έμποροι των Εθνών
2. «Ο Καλόγερος»
3. «Η φόνισσα»
4. «Η γυφτοπούλα»
5. «Χρήστος Μηλιόνης»
6. «Οι Ελαφροΐσκιωτοι»
7. «Όνειρο στο κύμα»
8. «Η μετανάστις»
9 «Τα ρόδινα ακρογιάλια»
10. «Παπαδιαμάντης: Επιλογή από το έργο του»