Πυρκαγιές και κακοδιοίκηση

Η κατανόηση και η ερμηνεία ενός καταστροφικού γεγονότος συναντά, κατά κανόνα, την αδιαφορία των περισσότερων στη δημόσια σφαίρα.

Επείγει η ανάληψη δράσεων για την ανάσχεση των καταστροφικών επιπτώσεων με βάση την όποια κατανόηση του συμβάντος από τους των αρμόδιους.

Επειδή, όμως, είναι μοιραίο, οποιαδήποτε πρωτοβουλία για την αντιμετώπιση των καταστροφών κι αν αναληφθεί, να σκοντάψει σε πάγια, εδραιωμένα προβλήματα και δυσκολίες της δημόσιας διοίκησης, ο επιστημονικός διάλογος και οι τεκμηριωμένες προτάσεις αντιμετώπισής τους είναι αναγκαίες.

Δυστυχώς, από τα πολλά που γράφτηκαν για τις πυρκαγιές που κατέκαψαν φέτος την χώρα, ελάχιστα είναι εκείνα που προσθέτουν αξία στα όσα γνωρίζουμε κι ακόμη λιγότερα εκείνα που μπορούν να εμπλουτίσουν την δημόσια πολιτική για την αντιμετώπιση των κρίσεων και των καταστροφών.

Δεν υπάρχει, πάντως, περίπτωση να ευδοκιμήσει μια πολιτική αντιμετώπισης των κρίσεων και των καταστροφών με ανεπίλυτα τα μεγάλα οριζόντια προβλήματα της δημόσιας διοίκησης.

Με βάση αυτή την παραδοχή διατυπώνουμε, ακόμη μια φορά, τις ακόλουθες θέσεις που θεωρούμε κρίσιμες για μια σύγχρονη Πολιτική Προστασία.

-Η αντιμετώπιση των πυρκαγιών –αλλά και των πλημμυρών και των σεισμών και των πανδημιών- γίνεται, στον αναπτυγμένο κόσμο, μέσα από τις οργανώσεις Πολιτικής Προστασίας. Δεν υπάρχει ξεχωριστό Υπουργείο ή Νομικό Πρόσωπο για τους σεισμούς κι άλλο για τις φωτιές.

Η συζήτηση που γίνεται στην Ελλάδα για την προτεραιότητα της μιας ή της άλλη δομής (πχ Δασική Υπηρεσία η Πυροσβεστική; Περιφέρεια η Υπουργείο;) είναι εσφαλμένη και παρελκυστική.

Οφείλεται στην επικράτηση της παρωχημένης αντίληψης ότι μια δομή που αναλαμβάνει να εφαρμόσει μια δημόσια πολιτική συγκροτεί, αυτή καθαυτή, μια επαρκή δημόσια πολιτική κατά των καταστροφών.

Η συζήτηση, σ΄ αυτή την περίπτωση, περιορίζεται στους πόρους που είναι αναγκαίοι για την λειτουργία της δομής (υλικοί και ανθρώπινοι) και δεν υπάρχει καμία συζήτηση η προβληματισμός για το περιεχόμενο, για το «πως», της πολιτικής. Η εφαρμογή μιας τέτοιας πολιτικής είναι, συνήθως, προβληματική και η αποτυχία της, συχνά, προδιαγεγραμμένη. Αλλά ακόμη όταν τα αποτελέσματά της δεν είναι τα επιθυμητά, τότε πάλι η προσοχή μας στρέφεται στη δομή, στο «τι» κι όχι στο «πως».

Αλλάζουμε εύκολα τις δομές αλλά πολύ δύσκολα τις λειτουργίες της δημόσιας διοίκησης. Η ΕΛΣΤΑΤ έχει καταγράψει 1723 δομές που συγκροτούν τον δημόσιο τομέα ενώ, αντίστοιχα, οι λειτουργικές καινοτομίες στις δημόσιες πολιτικές, στην τελευταία δεκαετία, εξαντλούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού.

Είναι χαρακτηριστικό ότι τρεις νόμοι της προηγουμένης κυβέρνησης που αναφέρονταν σε λειτουργικές αλλαγές (πολυεπίπεδη διακυβέρνηση, δεξιότητες στην αξιολόγηση του προσωπικού και εσωτερικός έλεγχος) που θα μπορούσαν να είχαν ευεργετικά αποτελέσματα και στην αποδοτικότητα των εμπλεκόμενων υπηρεσιών στην αντιμετώπιση των κρίσεων και των καταστροφών, δεν εφαρμόστηκαν καν.

Σ΄ αυτή τη λογική, η συζήτηση δεν επικεντρώνεται στους λόγους που οδήγησαν σε αδράνεια τις λειτουργικές παρεμβάσεις του ν. 3662/19 για την Πολιτική Προστασία αλλά η συζήτηση περιχαρακώνεται, ξανά, σε δομικές αλλαγές.

-Η άρνηση των κυβερνώντων να προχωρήσουν σε λειτουργικές αλλαγές οφείλεται στην ύπαρξη ισχυρών πελατειακών δικτύων που εκκινούν από την σχέση των αιρετών με τους κομματικούς μηχανισμούς, εκτείνονται σε πάσης φύσεως και έκτασης διαπλοκές οικονομικών και πολιτικών συμφερόντων σ’ όλα τα επίπεδα διοίκησης. Αυτές συντηρούνται από τις εξαιρετικά αργές διαδικασίες απονομής της δικαιοσύνης και την χαλαρότητα των ποινών. Με δεδομένο, δε, ότι άλλα λέγονται, άλλα ψηφίζονται κι άλλα γίνονται, το πιο χαρακτηριστικό ορατό αποτέλεσμα των πελατειακών πολίτικών είναι η μη εφαρμογή των ψηφισμένων νόμων, κάτι που θεωρείται, πεπλανημένα, ως μια εγγενής παθολογία της νομοθέτησης.

-Εκτός από τα δάση εκείνο το οποίο κατακαίγεται στις πυρκαγιές είναι ο ορθολογισμός. Σύμφωνα με τους συνομωσιολόγους, οι ανεμογεννήτριες, οι Τούρκοι, οι μετανάστες κι άλλες σκοτεινές δυνάμεις απεργάζονται κακά εις βάρος μας, με βασικότερο τον εμπρησμό των δασών μας. Η αναζήτηση αποδιοπομπαίων τράγων συμβαίνει, πάντα, σε μεγάλης έκτασης κρίσεις και καταστροφές. Μην ξεχνάτε τα τερατώδη που διαδίδονταν με την εμφάνιση του Covid-19. Γι’ αυτό, η αντιμετώπιση των ψευδών ειδήσεων, αποτελεί συστατικό στοιχείο της σύγχρονης Πολιτικής Προστασίας. Στο επιχειρησιακό σχέδιο της δικής μας Πολιτικής Προστασίας δεν υπάρχει, όμως, τέτοια ενότητα δράσεων.

-Ενώ έχει αρχίσει να γίνεται κοινός τόπος ότι η πρόληψη των καταστροφών είναι αναγκαία, επειδή μπορεί να ανασχέσει τα καταστροφικά τους αποτελέσματα, δεν υπάρχει συζήτηση περί του περιεχομένου της. Μια γενικότερη συζήτηση για την διασπορά των αρμοδιοτήτων, την έλλειψη συγκροτημένων πεδίων πολιτικής και την σαφήνεια των εντολών/πρωτοκόλλων θα πρέπει να επικεντρωθεί στην Πολιτική Προστασία και στα επιχειρησιακά σχέδια.

-Το πολιτικό σύστημα δείχνει να μην μπορεί να κάνει μια ειλικρινή συζήτηση που θα αναδείχνει όχι μόνον την κορυφή αλλά και τον συνολικό όγκο του παγόβουνου. Η κακοδιοίκηση και η ελαττωματική Πολιτική Προστασία είναι άμεσα συνδεδεμένες.

Επομένως οι αλλαγές δεν μπορούν να εξαντλούνται στο στενό περιθώριο της δημόσιας πολιτικής για την αντιμετώπιση των κρίσεων και των καταστροφών αλλά θα συμπαρασύρουν την συζήτηση για τις οφειλόμενες μεταρρυθμίσεις στο σύνολο της δημόσιας διοίκησης.

Σήμερα, η ώρα δεν είναι κατάλληλη για τον εκατέρωθεν απευθυνόμενο ψόγο περί άστοχων επιλογών και καταστροφικότερων επιλογών.

Είναι η ώρα που επιτάσσει την συμφωνία και τις συναινέσεις μεταξύ των κομμάτων. Η κοινωνία πολιτών αυτό ελπίζει και αναμένει.

*Ο Παναγιώτης Καρκατσούλης είναι εμπειρογνώμονας Δημόσιας Διοίκησης, πρώην βουλευτής