Η Δίκη των Δωσίλογων Πρωθυπουργών και Υπουργών της Κατοχής

«Η λέξη δωσίλογος είναι σύνθετη, από το μέλλοντα «δώσω» του ρήματος Δίδωμι+ λόγος και γράφεται με ω. Αναφέρεται: α. Σ’ αυτόν που οφείλει να δώσει λόγο, να απολογηθεί για τις πράξεις του. β. Σ΄ αυτόν που συνεργάσθηκε με τον εχθρό τη περίοδο της κατοχής».

Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας του «ΠΑΠΥΡΟΥ».

Η Γερμανική Κατοχή

Την 08:45 της 27ης Απριλίου του 1941, δύο Γερμανοί αξιωματικοί της 6ης Ορεινής Μεραρχίας ύψωσαν την σημαία με το σύμβολο της «σβάστικας» στον ιερό βράχο της Ακροπόλεως. Η μακρά νύχτα της κατοχής διήρκεσε 1.625 ημέρες (3 χρόνια, 5 μήνες και 21 ημέρες), στη διάρκεια των οποίων οι Έλληνες υπέμειναν το απάνθρωπο πρόσωπο της νέας εποχής που επαγγέλλονταν ο Χίτλερ. Στον ίδιο χώρο, το πρωί της 18ης Οκτωβρίου του 1944, ο Πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου ύψωσε τη γαλανόλευκη, παρουσία ενός τεραστίου πλήθους, μέσα σε άκρατη συγκίνηση. Οι Γερμανοί είχαν αποχωρήσει από την Αθήνα την 12η Οκτωβρίου 1944. Ο τραγικός απολογισμός της τριπλής υποδουλώσεως της Ελλάδος από τη Γερμανία, την Ιταλία και την Βουλγαρία υπολογίζεται σε 500 με 700.000 χιλιάδες νεκρούς και ανυπολόγιστες καταστροφές. Η νόμιμη ελληνική κυβέρνηση μεταφέρθηκε στο Κάϊρο, χωρίς να ασκεί οποιαδήποτε επιρροή, αλλά έχαιρε της αναγνωρίσεως όλων των συμμάχων χωρών

Οι Κατοχικές Κυβερνήσεις

Κατά την περίοδο που η Ελλάδα τελούσε υπό κατάληψη, η διακυβέρνηση της χώρας ασκήθηκε από 3 κυβερνήσεις που έμειναν στην ιστορία ως «κατοχικές».

* Τη κυβέρνηση του Αντιστράτηγου (Αντγου) Γεώργιου Τσολάκογλου(29 Απριλίου- 1η Δεκεμβρίου 1942).
* Τη κυβέρνηση του ιατρού Κωνσταντίνου Λογοθετόπουλου, (2 Δεκεμβρίου 1942-6 Απριλίου 1942).
* Τη κυβέρνηση του δικηγόρου Ιωάννη Ράλλη, (7 Απριλίου 1942-12 Οκτωβρίου 1944).

Τα Κίνητρα

Όσοι συμμετείχαν στις κατοχικές κυβερνήσεις το έπραξαν για τους εξής λόγους:

* Από ψυχρό υπολογισμό και πολιτικό ρεαλισμό εκτιμώντας ότι η Γερμανία θα είναι η τελική νικήτρια του πολέμου.
* Από τα ιδεολογικά τους πιστεύω στις αρχές του εθνικοσοσιαλισμού και του φασισμού.
* Για την ικανοποίηση της φιλοδοξίας του, της προσωπικής τους προβολής και του πλουτισμού.

Η Λαϊκή Απαίτηση για Τιμωρία

Αμέσως μετά την απελευθέρωση, η απαίτηση του Ελληνικού λαού για την τιμωρία των ενόχων για το φόρο αίματος, τη δυστυχία και την εξαθλίωσή του την περίοδο της κατοχής απετέλεσε επιτακτικό καθήκον της Ελληνικής Κυβερνήσεως. Για το σκοπό αυτό ο Υπουργός Δικαιοσύνης της εξόριστου Ελληνικής Κυβερνήσεως Θεμιστοκλής Τσάτσος, εξέδωσε την Συντακτική Πράξη (Σ.Π.) 1/1944 με τίτλο: «Περί ἐπιβολῆς κυρώσεων κατά τῶν συνεργασθέντων μετά τοῦ ἐχθροῦ». Την 4η Δεκεμβρίου 1944, η έκρηξη των Δεκεμβριανών συγκρούσεων στην Αθήνα, δεν επέτρεψαν την λειτουργία των δικαστηρίων. Την 3η Ιανουαρίου 1945, ο Αντγος ε.α. Νικόλαος Πλαστήρας διαδέχθηκε το Γεώργιο Παπανδρέου στη πρωθυπουργία. Με σκοπό την αυστηρή τιμωρία των ενόχων, ο Υπουργός Δικαιοσύνης Νικόλαος Κολυβάς εξέδωσε νέα Συντακτική Πράξη (Σ.Π.) τη 6/1945, η οποία ήταν αυστηρότερη της 1/1944. Την συγκεκριμένη περίοδο το ζητούμενο δεν ήταν η απονομή δικαιοσύνης με σεβασμό στους κανόνες δικαίου, αλλά η εκτόνωση της «λαϊκής οργής». Επιπροσθέτως, στο διάστημα που μεσολάβησε μεταξύ της εκδόσεως των δύο νομοθετημάτων συνέβησαν τα εγκλήματα των Δεκεμβριανών, τα οποία πόλωσαν περισσότερο τη κατάσταση. Το ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο) δεν συμμετείχε πλέον στη κυβέρνηση και ήρθε αντιμέτωπο με τα αστικά κόμματα.

Η Σ.Π. 6/1945 προέβλεπε:

1. Το δικαστήριο θα συντίθετο από τακτικούς δικαστές.
2. Τα αδικήματα δεν θα δικάζονταν ως πολιτικά, αλλά ως του κοινού ποινικού δικαίου.
3. Η πρόθεση ή μη των κατηγορουμένων αφαιρέθηκε ως ελαφρυντικό στοιχείο της πράξεως. «Μόνον τὸ γεγονός τῆς ἀποδοχῆς σχηματισμοῦ κυβερνήσεως καί συμμετοχῆς εἰς αὐτήν ἀποτελεῖ ἀδίκημα, ἀποκλειομένης τῆς ἐξετάσεως τῆς ὑπάρξεως ἤ μή τοῦ δόλου».
4. Η παραπομπή των κατηγορουμένων στο ακροατήριο, θα γίνονταν χωρίς απολογία, αλλά διά απευθείας κλήσεως.
5. Δεν προβλέπονταν το δικαίωμα ασκήσεως ενδίκων μέσων(εφέσεως, αναιρέσεως, αναψηλαφήσεως) κατά των δικαστικών αποφάσεων.
6. Τέθηκαν περιορισμοί στην διάρκεια των αγορεύσεων, τον αριθμό των μαρτύρων και σέ άλλα δικονομικά θέματα, για την επίτευξη του συντομότερου χρόνου εκδικάσεως της υποθέσεως.
7. Όσον αφορά τη νομιμοποίηση των κατοχικών κυβερνήσεων στην εισηγητική έκθεση της Σ.Π. αναφέρονταν ότι: Δεν ήσαν de facto (εκ των πραγμάτων), δηλαδή εκλεγμένες από το εκλογικό σώμα, ούτε de jure (κατά την πράξη), δηλαδή επιβληθείσες δια της βίας, με κατάλυση της συνταγματικής νομιμότητος. Αλλά «κυβερνήσεις, στηριζόμεναι εἰς τὴν θέλησιν τῆς Ξένης κατοχικῆς Δυνάμεως».

Η Δίκη

Από τις 21 Φεβρουαρίου έως τις 31 Μαΐου 1945, διεξήχθη η δίκη των μελών των κατοχικών κυβερνήσεων, ενώπιον του «Πρώτου Ειδικού Δικαστηρίου Δωσίλογων Αθηνών», στο κτίριο του Πρωτοδικείου Αθηνών στην οδό Σανταρόζα. Του εννεαμελούς δικαστηρίου προήδρευε ο Αεροπαγίτης Χρήστος Καλέλης. Στη σύνθεση συμμετείχαν 6 τακτικοί δικαστές και 3 λαϊκά μέλη.

Οι Κατηγορούμενοι

Οι κατηγορούμενοι ήσαν 30, εκ των οποίων παρόντες στη δίκη ήσαν:
* Οι 2 τέως πρωθυπουργοί, Αντγος ε.α. Γεώργιος Τσολάκογλου και Ιωάννης Ράλλης καθώς και 20 διατελέσαντες υπουργοί και υφυπουργοί.
* Δικάσθηκαν ερήμην διαφυγόντες στο εξωτερικό: Ο πρώην πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Λογοθετόπουλος και οι πρώην υπουργοί, Έκτωρ Τσιρονίκος, Σωτήριος Γκοτζαμάνης, Υπτγος ε.α. Αναστάσιος Ταβουλάρης και Ιωάννης Πασσαδάκης.

Τυπικά κατηγορούμενοι, καθόσον είχαν δολοφονηθεί από τον ΕΛΑΣ και την ΟΠΛΑ κατά τα Δεκεμβριανά, ήσαν οι 3 πρώην υπουργοί:
* Ο Αντγος ε.α. Γεώργιος Μπάκος (Αθηνα (1892-1945), Υπουργός Εθνικής Αμύνης στη κυβέρνηση Τσολάκογλου.
* Ο Απόστρατος Αστυνομικός Γεώργιος Πειρουνάκης, Υπουργός επισιτισμού στη κυβέρνηση Τσολάκογλου.
* Ο Νικόλαος Κολύβας (Αργυρόκαστρο Βορείου Ηπείρου 1900-Αθήνα 1945), Υφυπουργός Εργασίας στις κυβερνήσεις Λογοθετόπουλου και Ράλλη.

Δεν απαγγέλθηκε κατηγορία στα παρακάτω μέλη των κατοχικών κυβερνήσεων:

* Αντγο ε.α. Δημοσθένη Διαλέτη (Δερβίστα Αιτωλοακαρνανίας 1869-Αθήνα 1954), Υφυπουργού Εθνικής Αμύνης στη κυβέρνηση Ράλλη.
* Δικηγόρο Γεώργιο Παμπουκά (Κιάτο Κορινθίας 1890-1976), Υφυπουργού Γεωργίας στη κυβέρνηση Ράλλη

Το Κατηγορητήριο

Οι πρωθυπουργοί και τα μέλη της κυβερνήσεως κατηγορήθηκαν για: «Σχηματισμὸ κυβερνήσεως καὶ τὴν προεδρίαν αὐτῆς μὲ τὴν συγκατάθεση τοῦ ἐχθροῦ γενόμενοι συνειδητά ὅργανα τοῦ ἐχθροῦ». Το κατηγορητήριο επιμερίσθηκε σε δύο αδικήματα: «Τὴν διευκόλυνση τοῦ ἔργου τοῦ ἐχθροῦ καὶ τήν προπαγάνδα ὑπέρ αὐτοῦ».
Ο Τσολάκογλου και 6 αντιστράτηγοι κατηγορήθηκαν επιπροσθέτως για εγκατάλειψη θέσεως και συνθηκολόγηση μετά του εχθρού χωρίς άδεια, η οποία αφορούσε την συνθηκολόγηση της 23ης Απριλίου 1941 με την Γερμανία και την Ιταλία. Στο κατηγορητήριο υπήρχε ειδική παραπομπή για την κυβέρνηση Ράλλη, όσον αφορά το θέμα των ταγμάτων ασφαλείας.

Τα βασικά εγκλήματα πού βάραιναν τους δωσίλογους αφορούσαν:
α. Τις χιλιάδες θυμάτων από τις δυνάμεις κατοχής, τους άνδρες των ταγμάτων ασφαλείας και τον λιμό.
β. Την καταλήστευση της παραγωγής της χώρας από τους κατακτητές και
γ. Το υπέρογκο ποσό που δαπανήθηκε για την συντήρηση των κατοχικών στρατευμάτων, το οποίο ανήλθε στα 9 εκατομμύρια χρυσές λίρες Αγγλίας.

Η Διεξαγωγή της Δίκης

Στην δίκη απαγορεύτηκε η παράσταση πολιτικής αγωγής, με το σκεπτικό ότι κάθε Έλληνας πολίτης θα μπορούσε να προβάλλει χρηματικές αξιώσεις από τους κατηγορουμένους, γεγονός που θα οδηγούσε σε μη αντιμετωπίσιμες καταστάσεις.

Οι Μάρτυρες

Κατηγορίας: Κλήθηκαν 30 μάρτυρες κατηγορίας, κυρίως πολιτικά πρόσωπα (Θεμιστοκλής Σοφούλης, Γεώργιος Παπανδρέου, Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Άδωνις Κύρου, Θεμιστοκλής Τσάτσος, Παναγιώτης Παρασκευόπουλος κ.α.). Ο Π. Κανελλόπουλος περάτωσε την κατάθεσή του λέγοντας: «Ὥς πρός τὰς κυβερνήσεις κατοχῆς φρονῷ ὅτι ἀποτελοῦν ἡθικήν καῖ ἐθνικήν άτίμωσιν. Πιστεύω ὅμως άκραδάντως ὅτι δέν ὑπῆρχε καμμία προσυνεννόησις μὲ τόν ἐχθρόν, τουλάχιστον διά τούς Τσολάκογλου και Ράλλην».

Υπερασπίσεως: Κλήθηκαν 40 μάρτυρες υπερασπίσεως. Ο Θεμιστοκλής Σοφούλης (3 φορές πρωθυπουργός) καίτοι κλήθηκε ως μάρτυρας κατηγορίας κατέθεσε τελικά υπέρ των κατηγορούμενων. Κατέθεσαν επίσης, οι πολιτικοί, Γεώργιος Καφαντάρης (πρώην πρωθυπουργός), Γεώργιος Στράτος, Τζων Θεοτόκης, Κωνσταντίνος Ρέντης, Θεόδωρος Πάγκαλος, Ταξίαρχος Θρασύβουλος Τσακαλώτος, Μητροπολίτης Ιωαννίνων Σπυρίδων, Αντιναύαρχος Δημήτριος Οικονόμου, Δημήτριος Μάξιμος (πρώην Δ/κτης Εθνικής Τραπέζης), κ.α.
Ο πρώην πρωθυπουργός (φιλελεύθερος) Γεώργιος Καφαντάρης υποστήριξε: «Οἱ κατηγορούμενοι ὁδηγήθηκαν ἀπό δύο σκέψεις, εἶτε ὅτι ἡδύναντο νὰ προσφέρουν τὰς ὑπηρεσίας των εἰς τὸν λαόν, ἔστω καί μικράς, εἶτε ὅτι ἡ νίκη τοῦ ἄξονος ἧτο βεβαία καὶ ἔπρεπε νὰ παρασκευασθεῖ τό ἔδαφος διά να ἐμφανισθοῦν κατά τὴν ρύθμισιν τῶν ἐθνικῶν ζητημάτων, συνήγοροι τῶν δικαίων τοῦ ἔθνους».

Οι Ενστάσεις

Από την πλευρά της υπερασπίσεως των κατηγορουμένων δύο ήσαν οι σπουδαιότερες ενστάσεις:

α. Η πρώτη αφορούσε την κατάργηση της συνταγματικής αρχής της εκδίκασης του κατηγορουμένου από τον φυσικό του δικαστή. Προκειμένου για τους πολιτικούς, αρμόδιο δικαστήριο ήταν η βουλή και για τους στρατιωτικούς το στρατοδικείο.
β. Η δεύτερη ένσταση αφορούσε την βασική ισχύουσα αρχή: «Ἀδίκημα δέν ὑπάρχει, οὐδέ ποινή ἐπιβάλλεται ἄνευ νόμου ἰσχύοντος πρό τῆς τελέσεως τῆς πράξεως». Η 6η Συντακτική πράξη επί της οποίας στηρίχθηκε το κατηγορητήριο εκδόθηκε το 1945, επί κυβερνήσεως Πλαστήρα, μετά την τέλεση των αδικημάτων. Η δίκη άρχισε 10 ημέρες μετά την υπογραφή της συνθήκης της Βάρκιζας και διεξήχθη μέσα σε έντονα φορτισμένο κλίμα.

Οι Απολογίες

Ο Τσολάκογλου υποστήριξε ότι ευρισκόμενος αντιμέτωπος προ μιας ταχείας καταρρεύσεως του μετώπου, απηύθυνε έκκληση στην κυβέρνηση σε δραματικούς τόνους, ζητώντας την υπογραφή συνθηκολογήσεως με τις γερμανικές δυνάμεις. Ο Μητροπολίτης Ιωαννίνων Σπυρίδων πρότεινε τον σχηματισμό κυβερνήσεως με τους αντιστράτηγους, προκειμένου να υπογράψουν μια έντιμη ειρήνη με τους Γερμανούς και να αποφύγουν την παράδοση του στρατού στους Ιταλούς. Οι κατηγορούμενοι αντέτειναν ότι η ανάληψη της ευθύνης διακυβερνήσεως της χώρας απέτρεψε την τοποθέτηση Ιταλού Γκαουλάϊτερ (κυβερνήτου), τον ακρωτηριασμό της Ελλάδος και την αποτροπή της πλήρους αναρχίας. Ο Ράλλης υπερασπίσθηκε την θέση του ότι τα τάγματα ασφαλείας αποσόβησαν την πλήρη επικράτηση του ΕΛΑΣ και ότι είχε την σύμφωνη γνώμη των άλλων πολιτικών αρχηγών τόσο για την ίδρυση τους, όσο και για την ανάληψη εκ μέρους του της πρωθυπουργίας.

Οι Ποινές

Από τους 30 κατηγορούμενους κρίθηκαν ένοχοι από το δικαστήριο συνολικά οι 20:

Οι διατελέσαντες πρωθυπουργοί

1. Ο Αντγος ε.α. Γεώργιος Τσολάκογλου (Ρεντίνα Αγράφων 1886-Αθήνα 1948) κηρύχθηκε ένοχος, α. Δια την πράξη συνθηκολογήσεως μετά των Γερμανών στο Βοτονόσι Ηπείρου την 20 Απριλίου 1941 και στα Ιωάννινα την 21 Απριλίου 1941 και καταδικάσθηκε σε θάνατο και στρατιωτική καθαίρεση. β. Δια την πράξη της αναλήψεως της Προεδρίας της Κυβερνήσεως μετά διευκολύνσεως του έργου κατοχής σε ισόβια δεσμά. γ. δια την πράξη της προπαγάνδας σε ισόβια δεσμά. Κατά συγχώνευση σε θάνατο. Ο Τσολάκογλου απεβίωσε την 22α Μαΐου 1948 στο ΝΙΜΙΤΣ, προσβληθείς από λευχαιμία. Εκτός του βαθμού του είχε στερηθεί και της συντάξεώς του περιελθών σε εσχάτη ένδεια.
2. Ο ιατρός Κωνσταντίνος Λογοθετόπουλος (1878 Ναύπλιο-1961 Αθήνα) κηρύχθηκε ένοχος α. Δια την πράξη της αναλήψεως της Προεδρίας της Κυβερνήσεως μετά διευκολύνσεως του του έργου κατοχής και καταδικάσθηκε σε ισόβια δεσμά. β. Δια την πράξη της προπαγάνδας σε 10ετή φυλάκιση δεσμά. Κατά συγχώνευση σε ισόβια. Επαναπατρίστηκε βιαίως το 1946, φυλακίσθηκε επί πενταετία και στην συνέχεια τού χορηγήθηκε χάρις από τον Βασιλέα Παύλο, επί κυβερνήσεως Νικολάου Πλαστήρα.
3. Ο δικηγόρος Ιωάννης Ράλλης (Αθήνα 1878-1946), κηρύχθηκε ένοχος και καταδικάσθηκε. α. Δια την πράξη της αναλήψεως της Προεδρίας της Κυβερνήσεως μετά διευκολύνσεως του έργου κατοχής και καταδικάσθηκε σε ισόβια δεσμά. β. Δια την πράξη της προπαγάνδας σε 20ετή φυλάκιση δεσμά. Κατά συγχώνευση σε ισόβια. Απεβίωσε στην οικία του την 27η Οκτωβρίου 1946, πάσχων από καρκίνο των πνευμόνων. Η κηδεία του υπήρξε μεγαλοπρεπής παρουσία πλήθους κόσμου.

Οι Διατελέσαντες Υπουργοί

4. Ο οικονομολόγος Έκτωρ Τσιρονίκος (Αράχωβα 1882-Αθήνα 1964) Υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών στη κυβέρνηση Ράλλη και Γεωργίας στη κυβέρνηση Λογοθετόπουλου καταδικάσθηκε ερήμην σε θάνατο. Το 1947 μεταφέρθηκε στην Ελλάδα και παρέμεινε έγκλειστος έως το 1952, οπότε του δόθηκε χάρη από τον Βασιλέα Παύλο, επί κυβερνήσεως Νικολάου Πλαστήρα.
5. Ο ιατρός Σωτήριος Κοτζαμάνης (Γιαννιτσά 1884-1958) Υπουργός Οικονομικών στις κυβερνήσεις Τσολάκογλου και Λογοθετόπουλου καταδικάσθηκε ερήμην σε θάνατο και σε δήμευση της περιουσίας του. Αμνηστεύθηκε και επέστρεψε στην Ελλάδα το 1951, μετά από χορήγηση χάριτος από τον Βασιλέα Παύλο, επί κυβερνήσεως Νικολάου Πλαστήρα.
6. Ο γεωπόνος Ιωάννης Καραμάνος (Μυτιλήνη 1891-Αθήνα 1966) Υπουργός Γεωργίας και επισιτισμού στη κυβέρνηση Τσολάκογλου, καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά, ωστόσο αποφυλακίστηκε το 1951, μετά από χορήγηση χάριτος από τον Βασιλέα Παύλο, επί κυβερνήσεως Νικολάου Πλαστήρα.
7. Ο Υποστράτηγος ε.α. Αναστάσιος Ταβουλάρης (Ζάκυνθος 1892-Αυστρία 1945), Υπουργός Εσωτερικών στις κυβερνήσεις Λογοθετόπουλου και Ράλλη καταδικάσθηκε ερήμην σε ισόβια δεσμά. Αποβίωσε στην Αυστρία όπου κατέφυγε, προσβληθείς από φυματίωση.
8. Ο πολιτικός επιστήμων Ιωάννης Πασσαδάκης, Διοικητής Κρήτης στη κυβέρνηση Ράλλη καταδικάσθηκε ερήμην σε ισόβια δεσμά.
9. Ο επιχειρηματίας Πλάτων Χατζημιχάλης (Σμύρνη 1884-Αθήνα 1978). Υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών στη κυβέρνηση Τσολάκογλου καταδικάστηκε σε πρόσκαιρα δεσμά 20 ετών, δια τη πράξη διευκολύνσεως του έργου κατοχής. Αποφυλακίσθηκε το 1951, μετά από χορήγηση χάριτος από τον Βασιλέα Παύλο,επί κυβερνήσεως Νικολάου Πλαστήρα.
10. Ο Αντγος ε.α. Παναγιώτης Δεμέστιχας (Γύθειο Λακωνίας 1885-Αθήνα1960).Υπουργός Εσωτερικών στη κυβέρνηση Τσολάκογλου καταδικάστηκε σε πρόσκαιρα δεσμά 15 ετών, δια τη πράξη διευκολύνσεως του έργου κατοχής και με 20 για την πράξη της προπαγάνδας, κατά συγχώνευση σε 20. Για τη κατηγορία της συνθηκολογήσεως αθωώθηκε. Αποφυλακίσθηκε το 1951, μετά από χορήγηση χάριτος από τον Βασιλέα Παύλο, επί κυβερνήσεως Νικολάου Πλαστήρα.
11. Ο Υποστράτηγος Χωροφυλακής Νικόλαο Μάρκου, Υπουργός Δημόσιας Ασφαλείας στη Κυβέρνηση Τσολάκογλου, καταδικάστηκε σε πρόσκαιρα δεσμά 11 ετών, δια τη πράξη διευκολύνσεως του έργου κατοχής.
12. Ο δικηγόρος Αντώνιος Λιβιεράτος (Κεφαλονιά 1896-Αθήνα 1989), Υπουργός Δικαιοσύνης και προσωρινά εργασίας στη κυβέρνηση Τσολάκογλου. Καταδικάστηκε σε πρόσκαιρα δεσμά 11 ετών, δια τη πράξη διευκολύνσεως του έργου κατοχής. Αποφυλακίσθηκε το 1951, μετά από χορήγηση χάριτος από τον Βασιλέα Παύλο, επί κυβερνήσεως Νικολάου Πλαστήρα.
13. Ο Αντγος ε.α. Σωτήριος Μουτούσης (Νέος Ερινεός Αχαΐας 1898-Αθήνα 1978), Υπουργός Σιδηροδρόμων και Αυτοκινήτων και Υπουργός Συγκοινωνιών στις κυβερνήσεις Τσολάκογλου και Λογοθετόπουλου, καταδικάσθηκε σε πρόσκαιρα δεσμά 11 ετών, δια τη πράξη διευκολύνσεως του έργου κατοχής. Για τη κατηγορία της συνθηκολογήσεως αθωώθηκε. Αποφυλακίσθηκε το 1951, μετά από χορήγηση χάριτος από τον Βασιλέα Παύλο, επί κυβερνήσεως Νικολάου Πλαστήρα.
14. Ο Αντγος ε.α. Χαράλαμπος Κατσιμήτρος (Κλειτσός Ευρυτανίας 1886-Αθήνα 1962). Υπουργός Εργασίας και προσωρινά Γεωργίας στη κυβέρνηση Τσολάκογλου καταδικάστηκε σε ειρκτή 5,5 ετών, δια τη πράξη διευκολύνσεως του έργου κατοχής. Το 1951 αποφυλακίσθηκε, μετά από χορήγηση χάριτος από τον Βασιλέα Παύλο, επί κυβερνήσεως Νικολάου Πλαστήρα και το 1953 αποκαταστάθηκε αναδρομικά με επαναφορά στο βαθμό του Αντιστράτηγου εν αποστρατεία, με όλες τις απολαβές και τις διακρίσεις του.
15. Ο Αντιναύαρχος ε.α. Αγησίλαος Γέροντας (Αθήνα 1873-1972) Υπουργός Συγκοινωνιών και Εμπορικής Ναυτιλίας, στην Κυβέρνηση Ράλλη, καταδικάστηκε σε ειρκτή 5 ετών, δια τη πράξη διευκολύνσεως του έργου κατοχής. Το 1951 αποφυλακίσθηκε, μετά από χορήγηση χάριτος από τον Βασιλέα Παύλο, επί κυβερνήσεως Νικολάου Πλαστήρα.
16. Ο Καθηγητής Θεολογίας Νικόλαος Λούβαρης (Τήνος 1887-Αθήνα 1961), Yπουργός Θρησκευμάτων και Εθνικής παιδείας, στην κυβέρνηση Ράλλη, καταδικάστηκε σε ειρκτή 5 ετών, δια τη πράξη διευκολύνσεως του έργου κατοχής. Το 1948 αποφυλακίσθηκε και ακυρώθηκαν οι εκ της καταδίκης του συνέπειες, επί κυβερνήσεως Θεμιστοκλή Σοφούλη.
17. Ο Συνταγματάρχης ε.α. Δημήτριος Πολύζος, Υπουργός Επισιτισμού στη Κυβέρνηση Τσολάκογλου, καταδικάστηκε σε ειρκτή 5 ετών, δια τη πράξη διευκολύνσεως του έργου κατοχής και με 5 για την πράξη της προπαγάνδας, κατά συγχώνευση σε 5,5.
18. Ο δικηγόρος Βασίλειος Καραπάνος (Αμφιλοχία 1878-Αθήνα 1948), Υπουργός Εθνικής Προνοίας στη Κυβέρνηση Ράλλη, καταδικάστηκε σε ειρκτή 5 ετών, δια τη πράξη διευκολύνσεως του έργου κατοχής.
19. Ο Πλοίαρχος Ε.Ν. Ιάσων Παπαδόπουλος, Υπουργός επί της Εμπορικής Ναυτιλίας στη Κυβέρνηση Τσολάκογλου, καταδικάστηκε σε ειρκτή 5,5 ετών, δια τη πράξη διευκολύνσεως του έργου κατοχής.
20. Ο δικαστικός Κωνσταντίνος Πουρνάρας (Δημητσάνα Αρκαδίας 1877-;) Υπουργός Δικαιοσύνης στη Κυβέρνηση Ράλλη, καταδικάστηκε σε ειρκτή 5 ετών, δια τη πράξη διευκολύνσεως του έργου κατοχής.

Σε όλους τους καταδικασθέντες επιβλήθηκε στέρηση των πολιτικών τους δικαιωμάτων και καταβολή των εξόδων της δίκης. Ουδείς εκ των κατηγορουμένων εκτελέστηκε. Εκ των καταδικασθέντων ήσαν: 8 αξιωματικοί (6 ΣΞ, 1 ΒΝ, 1 ΕΒΧ), 3 δικηγόροι, 2 ιατροί, 1 δικαστικός, 1 οικονομολόγος, 1 πολιτικός επιστήμων, 1 επιχειρηματίας, 1 γεωπόνος, 1 καθηγητής, 1 αξιωματικός του εμπορικού ναυτικού.

Οι Αθωωθέντες

- Για το Συνθηκολόγηση με τον Εχθρό της Στρατιάς Ηπείρου

Το δικαστήριο έκρινε αθώους για το αδίκημα της συνθηκολογήσεως μετά του εχθρού τους: Αντγο ε.α. Παναγιώτη Δεμέστιχα, Διοικητή Α΄ Σώματος Στρατού (Δκτη Α΄ΣΣ), Αντγο ε.α Χαράλαμπο Κατσιμήτρο, Δκτη VIII ΜΠΖ, Αντιστράτηγο ε.α. Νικόλαο Μάρκου, Δκτη VI ΜΠΖ, Αντγο ε.α Αναστάσιο Ρουσόπουλο, Δκτη ΧΙI ΜΠΖ, Αντγο ε.α. Σωτήριο Μουτούση Δκτη ΧΙI ΜΠΖ, με το σκεπτικό ότι, ούτε ρωτήθηκαν, ούτε εξουσιοδότησαν τους Αντιστράτηγους Γ. Τσολάκοκγλου (Δκτη Γ΄ΣΣ) και Γεώργιο Μπάκο (Δκτη Β΄ΣΣ) να προβούν στη σύναψη συμφωνίας παραδόσεως στους Γερμανούς.

- Για την Ίδρυση και Δράση των Ταγμάτων Ασφαλείας

Οι Ι. Ράλλης, Κ. Πουρναράς, Κ. Ταβουλάρης, Ε. Τσιρονίκος, Κ. Γέροντας, Ι. Γρηγοράκης, Β. Καραπάνος, Εμ. Κανακουσάκης, Δ. Μπακογιάννης, Λ. Τσιριγώτης και Ι. Πασσαδάκης αθωώθηκαν για την ίδρυση και την δράση των ταγμάτων ασφαλείας. Στο σκεπτικό της αθωώσεως αναφέρεται: «Ἡ συγκρότηση τῶν ταγμάτων εὐζώνων δὲν ἀποσκοποῦσε οὔτε στὴν ἄσκηση βίας καθ’ Ἑλλήνων, ἔνεκα τῆς δράσεως αὐτῶν κατά τῶν Γερμανῶν ἤ Ἰταλῶν, οὐδέ τήν διέγερσιν ἐμφυλίου πολέμου. ἀλλά εἰς τήν ἀποκατάστασιν τῆς τάξεως ἐν τῇ ὑπαίθρῳ καὶ εἰς τάς πόλεις, ἥτις εἶχε ἐπικινδύνως διασαλευθεῖ ἐκ τῆς δράσεως κακοποιῶν στοιχείων…»

Τα Δεκεμβριανά υπήρξαν η κολυμβήθρα του Σιλωάμ για πολλούς άνδρες των ταγμάτων ασφαλείας. Η τιμωρία των δωσίλογων θα ήταν διαφορετική, εάν δεν μεσολαβούσαν τα Δεκεμβριανά, κατά την διάρκεια των οποίων το ΚΚΕ διέπραξε απεχθέστατα εγκλήματα, στην προσπάθειά του να καταλάβει την εξουσία δια των όπλων.

- Για το αδίκημα της διευκολύνσεως του έργου κατοχής και της προπαγάνδας τους

1. Αντγος ε.α. Νικόλαος Ραγκαβής (1882-1968), Διοικητής Μακεδονίας στη κυβέρνηση Τσολάκογλου.
2. Δικηγόρος Λεωνίδας Τσιριγώτης (Σπάρτη 1890-1971) Διοικητής Μακεδονίας στη κυβέρνηση Τσολάκογλου.
3. Δικηγόρος Εμμανουήλ Λουλακάκης (Μυρτιά Ηράκλειου Κρήτης 1895-1966) Διοικητής Κρήτης στις κυβερνήσεις Τσολάκογλου και Λογοθετόπουλου,
4. Συνταγματάρχης Μηχανικού ε.α. Ιωάννης Γρηγοράκης (Πειραιάς 1894-1961), Υπουργός Εργασίας στη κυβέρνηση Ράλλη.
5. Συνδικαλιστή Εμμανουήλ Κανακουσάκης (1900-1971), Υπουργός Εργασίας στη κυβέρνηση Ράλλη.
6. Αντιστράτηγος ε.α. Αναστάσιος Ρουσόπουλος, Υπουργός Εργασίας στις κυβερνήσεις Τσολάκογλου και Λογοθετόπουλου.
7. Δημήτριος Μπακογιάννης, Υπουργός Εσωτερικών στη κυβέρνηση Ράλλη

Λοιπές Δίκες Ειδικών Δικαστηρίων

i. Δίκες Δωσίλογών της Ειδικής Ασφάλειας.
ii. Η Δίκη του Νικόλαου Μπουραντά(Αστυνομικός Διευθυντής Αθηνών).
iii. Δίκες των Οικονομικών Δωσίλογων.
iv. Δίκη των Κουτσοβλάχων του «Πριγκιπάτου της Πίνδου».
v. Δίκες Δωσίλογων της Μακεδονίας.

Διαπιστώσεις-Συμπεράσματα

Κατά το διάστημα από την 19η Απριλίου 1941 έως την 16η Οκτωβρίου 1944, κατά το οποίο διαπράχθηκαν οι πράξεις για τις οποίες δικάσθηκαν οι κατηγορούμενοι, συνέβησαν στυγερά ανομήματα στο όνομα της ελευθερίας, της προστασίας της ανθρώπινης ζωής της επιβιώσεως και της ισοπολιτείας. Στην ουσία όμως όλα έγιναν για την κατάκτηση της εξουσίας και του πλουτισμού.

Η ιστορία γράφεται από εκείνους που αναλαμβάνουν δράση και δεν αδρανούν. Στις δύσκολες καταστάσεις το εύκολο είναι να παραμείνεις θεατής. Το δύσκολο είναι να αναλάβεις τις ευθύνες σου, χωρίς να έχεις εγγυήσεις ότι οι επιλογές σου θα δικαιωθούν. Το πιο έντιμο είναι να καθοδηγείσαι από τα πιστεύω σου και να αποδέχεσαι τις ευθύνες σου από τις συνέπειες των αποφάσεων σου, ανεπηρέαστος από τη γνώμη των άλλων.

Οι κατηγορούμενοι ήσαν ηγετικά πρόσωπα της ελληνικής αστικής τάξεως και δικάσθηκαν από πρόσωπα του ίδιου χώρου. Οι καταδικασθέντες μέχρι τη δίκη δεν ήσαν παραβατικά άτομα, αλλά νομοταγή, μορφωμένα και με προσφορά τόσο στο πόλεμο, όσο και στην ειρήνη. Συνεργάσθηκαν εντούτοις με τον εχθρό και ενήργησαν σε βάρος των συμφερόντων του λαού και της πατρίδος μας.

Ο Πλαστήρας ως πρωθυπουργός (15 Απριλίου 1950–21 Αυγούστου 1950 και 27 Οκτωβρίου 1951–11 Οκτωβρίου 1952) υπήρξε υπέρμαχος της εθνικής συμφιλιώσεως. Η αποφυλάκιση των καταδικασθέντων δωσίλογων την περίοδο αυτή εντάσσεται στην προσπάθεια κατασβέσεως των παθών και επαναπατρισμού όσων είχαν καταφύγει στις ανατολικές χώρες, μετά την λήξη της ενόπλου αναμετρήσεως, για την καταστολή της κομμουνιστικής ανταρσίας.

Είναι απορίας άξιο, μετά από τόσες καταστροφές, αντί να επιδοθούμε στην επούλωση των πληγών μας, σκοτωνόμασταν για την εξουσία. Ο Τσώρτσιλ το περιέγραψε με επιτυχία, στην ιστορία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου: «Ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὸ πόσο ἄθλιες εἶναι οἵ συνθῆκες τῆς ζωῆς τους, ἀπὸ τὸ πόσο κινδυνεύει ἡ χῶρα τους, αὐτοὶ εἶναι πάντα χωρισμένοι σὲ πολλὰ κόμματα, μὲ πολλούς αρχηγούς, οἵ ὁποῖοι μάχονται μεταξύ τους μ’ ἕνα ἀπεγνωσμένο πάθος».

Είναι εθνικά ωφέλιμο να διδασκόμεθα από τα λάθη μας.