Στροφή της χώρας στην ανακύκλωση

Αναδημοσίευση από τη «Βραδυνή της Κυριακής»

Ισχυρό κίνητρο φαίνεται να έχει η Ελλάδα για να επενδύσει στην Κυκλική Οικονομία και να συγκλίνει με το μέσο όρο των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς, πέρα από τα σημαντικά περιβαλλοντικά οφέλη, η στροφή στην ανακύκλωση θα έχει ανάλογο θετικό αντίκτυπο σε όρους εισοδημάτων και απασχόλησης. Αυτό επισημαίνεται σε πρόσφατη μελέτη της «διαΝΕΟσις» και του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) με θέμα «Κυκλική Οικονομία: Ευκαιρίες, προκλήσεις και επιδράσεις στην ελληνική Οικονομία».

Σύμφωνα με τη μελέτη, η Ελλάδα βρίσκεται στη 18η θέση σε όρους κυκλικότητας στην Ε.Ε.-27, καθώς μόνο το 5,4% των υλικών πόρων που χρησιμοποιούνται προέρχονται από ανακύκλωση – ο αντίστοιχος μέσος όρος στην Ε.Ε.-27 διαμορφώνεται στο 12,8%. Επιπλέον, φαίνεται πως η παραγωγή αποβλήτων στην Ελλάδα είναι ακόμα συνδεδεμένη με την πορεία της Οικονομίας –αντίθετα, στην Ε.Ε.-27 φαίνεται να επιτυγχάνεται σχετική αποσύνδεση, έστω και σε μικρό βαθμό.

Παρά το γεγονός ότι η κατά κεφαλήν παραγωγή των Αστικών Στερεών Αποβλήτων (ΑΣΑ) στην Ελλάδα είναι μόλις κατά 4,4% υψηλότερη από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, σε όρους διαχείρισης η Ελλάδα βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις της Ε.Ε.-27. Το μεγαλύτερο ποσοστό των παραγόμενων ΑΣΑ το 2019 εξακολουθεί να οδηγείται στην ταφή (77,6%). Εξίσου χαμηλή είναι και η επίδοση σε όρους ανακύκλωσης και κομποστοποίησης (19,9%), ενώ μόλις το 1,3% οδηγείται σε ενεργειακή ανάκτηση. Σε συγκεκριμένα ρεύματα ΑΣΑ ο ρυθμός παραγωγής αποβλήτων συσκευασίας αυξήθηκε το 2019, παραμένοντας στο μισό του ευρωπαϊκού μέσου όρου (Ε.Ε.-27) σε κατά κεφαλήν ποσότητες.

Πάντως, η Ελλάδα βρίσκεται σε πορεία σύγκλισης με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο σχετικά με την ανακύκλωση των συσκευασιών συνολικά (60% αντί 64,8% στην Ε.Ε.-27). Στα επιμέρους υλικά συσκευασιών οι ευρωπαϊκοί και οι εθνικοί στόχοι για την ανακύκλωση χάρτινων και μεταλλικών συσκευασιών για το 2025 έχουν επιτευχθεί, ενώ η χώρα βρίσκεται ακόμα σε σημαντική απόσταση σε πλαστικό, γυαλί και ξύλο.

Στα λοιπά ρεύματα, η κατά κεφαλήν παραγωγή αποβλήτων ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού (ΑΗΗΕ) βρίσκεται χαμηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, ωστόσο δεν είναι ξεκάθαρο αν οι υφιστάμενες εγκαταστάσεις επαρκούν για την επίτευξη του επιμέρους εθνικού στόχου.

Επιπλέον, στην Ελλάδα καταγράφεται σημαντική υστέρηση στη συλλογή τόσο αποβλήτων ηλεκτρικών στηλών όσο και Αποβλήτων Εκσκαφών και Κατεδαφίσεων (ΑΕΚΚ). Η διαχείριση των Οχημάτων Τέλους Κύκλου Ζωής (ΟΤΚΖ) βρίσκεται σε καλά επίπεδα, ωστόσο ο προς διάθεση όγκος ΟΤΚΖ αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά τα επόμενα χρόνια, λαμβάνοντας υπόψη ότι ο τρέχων στόλος οχημάτων ιδιωτικής χρήσης παραμένει ένας από τους γηραιότερους στην Ευρώπη, ενώ αναμένεται να εντατικοποιηθεί και η προσπάθεια εξηλεκτρισμού του στόλου.

Την ίδια στιγμή, η διαχείριση του πλεονάσματος τροφίμων και των σχετικών αποβλήτων παραμένει ένα μείζον περιβαλλοντικό και κοινωνικό ζήτημα. Η Ελλάδα είναι στην 5η υψηλότερη θέση στην Ε.Ε.-27 σε όρους ποσοστού του πληθυσμού που βρίσκεται σε επισιτιστική ανασφάλεια. Ταυτόχρονα, η κατά κεφαλήν παραγωγή αποβλήτων τροφίμων στην Ελλάδα διαμορφώνεται στα 142 κιλά ανά κάτοικο (στοιχεία 2015), επίδοση που κατατάσσει τη χώρα στην υψηλότερη θέση ανάμεσα στην Ε.Ε.-27.

Όπως εκτιμά η «διαΝΕΟσις» και το ΙΟΒΕ, η υλοποίηση επενδύσεων για τη δημιουργία υποδομών διαχείρισης αποβλήτων στην Ελλάδα με σκοπό τη μετάβαση προς το υπόδειγμα Κυκλικής Οικονομίας αναμένεται να ενισχύσει συνολικά το ΑΕΠ της χώρας με περισσότερα από 1,1 δισ. ευρώ σωρευτικά σε ορίζοντα οκταετίας, ενώ σε όρους εργασίας η αναμενόμενη επίδραση υπολογίζεται συνολικά σε τουλάχιστον 37.000 ανθρωπο-έτη απασχόλησης.

Τα οφέλη για το Δημόσιο από φόρους και εισφορές λόγω της δραστηριότητας που δημιουργείται από αυτές τις επενδύσεις υπολογίζονται σε περίπου 390 εκατ. ευρώ στο σύνολο της περιόδου. Εκτός από αυξημένες επενδύσεις, η μετάβαση προς το υπόδειγμα της Κυκλικής Οικονομίας συνδέεται και με δομικές αλλαγές στη συμπεριφορά των καταναλωτών και στην αλληλεπίδραση μεταξύ των κλάδων της Οικονομίας. Ο αντίκτυπος από αυτές τις αλλαγές για την ελληνική Οικονομία εξαρτάται κρίσιμα από τον τρόπο με τον οποίο θα καλυφθούν οι ανάγκες σε δευτερογενείς πόρους. Στο βαθμό που η εγχώρια ζήτηση για υλικά που προέρχονται από ανακύκλωση ή ανάκτηση καλύπτεται από εγχώριους προμηθευτές, αναμένεται να προκύψει σημαντικό όφελος για την εθνική Οικονομία.

Ειδικότερα, ο καθαρός αντίκτυπος σε αυτό το σενάριο σε όρους ΑΕΠ υπολογίζεται σε 70 εκατ. ευρώ το 2030, ενώ σε όρους απασχόλησης ανέρχεται σε 44 χιλιάδες θέσεις εργασίας, καθώς η δημιουργία θέσεων εργασίας σε εγχώριες υπηρεσίες ανάκτησης υλικών και επισκευής προϊόντων υπερκαλύπτει τις απώλειες που αναμένεται να σημειωθούν σε άλλους κλάδους (όπως κατασκευές και καταλύματα).

Αντίθετα, εάν δεν αναπτυχθούν επαρκώς οι εγχώριες δραστηριότητες ανακύκλωσης και ανάκτησης και η εγχώρια ζήτηση για δευτερογενείς πρώτες ύλες καλυφθεί αποκλειστικά από εισαγωγές, ο αντίκτυπος για την ελληνική Οικονομία αναμένεται να είναι αρνητικός. Ειδικότερα, οι απώλειες σε αυτό το σενάριο σε όρους ΑΕΠ υπολογίζονται σε 220 εκατ. ευρώ, ενώ σε όρους απασχόλησης η ελληνική Οικονομία αναμένεται να υποστεί μείωση κατά 19 χιλιάδες θέσεις εργασίας.

Επομένως, η ισχυρή ανάπτυξη του εγχώριου τομέα ανακύκλωσης, ανάκτησης υλικών και επισκευής προϊόντων αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για να έχει η μετάβαση στην Κυκλική Οικονομία, πέρα από σημαντικά περιβαλλοντικά οφέλη, θετικό αντίκτυπο σε όρους εισοδημάτων και απασχόλησης για την Ελλάδα.

Σημειώνεται ότι έργα στο πεδίο της Κυκλικής Οικονομίας θα μπορούσαν να αντλήσουν χρηματοδότηση από τον άξονα «Περιβάλλον, Ενέργεια και Κλιματική Αλλαγή της περιόδου 2021-2027» του ΕΣΠΑ 2021-2027, συνολικού προϋπολογισμού 3,61 δισ. ευρώ. Πόροι για δημόσιες επενδύσεις στον τομέα της Κυκλικής Οικονομίας θα μπορούσαν να αντληθούν και από το Εθνικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης (ΕΠΑ) 2021-2025 αλλά και από το Πράσινο Ταμείο.

Επίσης, δράσεις που σχετίζονται με την Πράσινη Μετάβαση μπορεί να λάβουν χρηματοδότηση και μέσα από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΤΑΑ), με την ένταξή τους στο σχετικό σχέδιο, καθώς και στα εθνικά σχέδια για τη Δίκαιη Αναπτυξιακή Μετάβαση των λιγνιτικών περιοχών, την Αναδάσωση, την Κυκλική Οικονομία και τη Βιοποικιλότητα. Ο σχετικός προϋπολογισμός από το ΤΑΑ ανέρχεται στα 1,762 δισ. ευρώ, ενώ με τους εθνικούς πόρους που κινητοποιούνται, διαμορφώνεται στα 2,345 δισ. ευρώ.