Το πλιάτσικο αρχαιοτήτων μας από τους κατακτητές στην Κατοχή

Όταν οι Γερμανοί εισέβαλαν στην Ελλάδα το 1941, βρήκαν τα αρχαιολογικά μουσεία άδεια. Αυτό τους ενόχλησε και με έγγραφό τους άσκησαν πιέσεις στην κατοχική κυβέρνηση Τσολάκογλου.

Ο αρμόδιος υπουργός στις 27-8-1941 ανέλαβε να τους καθησυχάσει με διάφορες δικαιολογίες, όπως «το έθνος μας το απειλεί ο λιμός και δεν μπορεί να ανασυστήσει τα μουσεία», ότι «τα φιλάρχαια και καλλιτεχνικά συναισθήματα των Ελλήνων δεν είναι ζωηρά, εφόσον πεινά», και ότι «η απόκρυψη και η συγκάλυψη των αρχαίων, καλό είναι να διατηρηθεί»…

Στο στόχαστρο των Γερμανών κατακτητών είχαν μπει μουσεία και αρχαιότητες σε όλη τη χώρα. Σε Θεσσαλονίκη, Έδεσσα, Αμφίπολη, Κρήτη, Σάμο και Θεσσαλία έγινε σωστό πλιάτσικο! Ενδιαφέρον για τις αρχαιότητες έδειχναν και οι Ιταλοί, όπως εκείνος ο ανεκδιήγητος συνταγματάρχης που έκανε επιδρομή στις αρχαιότητες της Δήλου. Πριν από λίγο καιρό, έπεσε στα χέρια μου ένα παλιό φύλλο του αγγλικού περιοδικού «Μαγχεστριανός Φύλαξ», στο οποίο είναι δημοσιευμένο άρθρο όπου περιγράφεται ο τρόπος  με τον οποίο κατόρθωσαν οι φύλακες των μουσείων να περισώσουν μεγάλο μέρος των αρχαιολογικών μας θησαυρών κατά τη διάρκεια της γερμανοϊταλικής κατοχής.

Έξι εβδομάδες μετά την ιταλική επίθεση, οι περισσότεροι αρχαιολογικοί θησαυροί  των αθηναϊκών μουσείων κρύφτηκαν, για να προφυλαχθούν. Αγάλματα του Δία, του Απόλλωνα, της Αφροδίτης, κούροι και κόρες, γλυπτά και αγγεία, αγάλματα από μάρμαρο και χαλκό, μεταφέρθηκαν εσπευσμένως σε ασφαλείς χώρους. Τα βαριά αγάλματα, των οποίων ήταν δύσκολη η μεταφορά, όπως του Ποσειδώνα, τοποθετήθηκαν σε μεγάλους λάκκους στα υπόγεια ενός μεγάλου κτιρίου των Αθηνών. Αργότερα, οι θησαυροί του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών συσκευάστηκαν επιμελώς σε ειδικές κάσες και ετάφησαν προσεκτικά κάτω από σωρούς άμμου σε κτίρια της πρωτεύουσας. Για να φτάσει εκεί μία βόμβα θα έπρεπε να τρυπήσει επτά πατώματα ενισχυμένα με μπετόν αρμέ και να εισδύσει σ’ ένα στρώμα άμμου πάχους δύο μέτρων. Αλλά ενώ η ασφάλεια των θησαυρών από τις βόμβες ήταν οπωσδήποτε εγγυημένη, άλλος εχθρός ενέσκηψε. Ήταν η υγρασία, από την οποία καταστράφηκαν αρκετές αρχαιότητες. Παρέστη, δε, ως εκ τούτου, ανάγκη να ληφθούν επείγοντα μέτρα δια να προληφθούν μεγαλύτερες καταστροφές.

Τα μικρά γλυπτά αγάλματα του Εθνικού Μουσείου μεταφέρθηκαν σε σπήλαια κάτω από μεγάλους βράχους στους πρόποδες της Ακρόπολης, κοντά στην αρχαία κλεψύδρα, στις φυλακές του Σωκράτη και στην Πνύκα. Στα καταφύγια εκείνα, τοποθετήθηκαν 65 κιβώτια με ισάριθμες αρχαιότητες, όπως θεούς, εφήβους του Μαραθώνα και Αντικυθήρων και την κεφαλή της Υγείας της Τεγέας. Η προφύλαξη των θησαυρών του Μουσείου της Ακρόπολης απαιτούσε εξίσου λεπτή προσοχή και μέριμνα. Μεταφέρθηκαν και τοποθετήθηκαν σε σπήλαια, καθώς και σε πέντε δεξαμενές που βρίσκονταν σε διάφορα σημεία του Ιερού Βράχου, ενώ άλλοι τοποθετήθηκαν στα υπόγεια του Μουσείου. Τα χρυσά  αντικείμενα  του θησαυρού των Μυκηνών τοποθετήθηκαν στα θησαυροφυλάκια της Τραπέζης Ελλάδος (ο χρυσός έφυγε στα μέσα Απριλίου για Κρήτη), και οι στήλες του Κεραμεικού κρύφτηκαν σε ιδιαίτερους λάκκους. Το ίδιο έγινε και στους Δελφούς, όπου αγάλματα,  όπως η Σφίγγα της Νάξου, οι μικρές χορεύτριες κ.ά., ετάφησαν με κάθε προφύλαξη. Ο Ερμής του Πραξιτέλους στην Ολυμπία, ξαναγύρισε στο χώμα, όπου ήταν κρυμμένος επί αιώνες, έως ότου τον ανακαλύψει η αρχαιολογική σκαπάνη…

Στην αρχή οι Γερμανοί δεν έδειχναν διάθεση να μιμηθούν τους προγόνους τους Γότθους και τις καταστροφές τους, τον 3ο αιώνα μ.Χ. Ωστόσο, το πρώτο σοβαρό επεισόδιο σημειώθηκε στο Ερέχθειο, όταν Γερμανοί στρατιώτες επιχείρησαν να αφαιρέσουν  ένα από τα κιονόκρανά του. Επακολούθησε σκληρή πάλη με τους Έλληνες φύλακες στην Ακρόπολη, οι οποίοι χρησιμοποίησαν και την απειλή: «Θα σας καταδώσουμε στο στρατηγό σας». Και έτσι κατόρθωσαν να περισώσουν τα κιονόκρανα. Το 1942, στην Κρήτη ο Γερμανός στρατηγός Ιούλιος Ρίνγκελ έκλεψε από την Κνωσσό με τους στρατιώτες του τρία μινωικά αγγεία, για να στολίσει με αυτά, όπως και με άλλες αρχαιότητες που έκλεψε, την έπαυλή του! Και όταν αργότερα εστάλη στο Λένινγκραντ, πήρε μαζί του τις αρχαιότητες, καθώς και ένα ακέφαλο άγαλμα. Πού βρίσκονται σήμερα, ουδείς γνωρίζει…

Αναδημοσίευση από τη Βραδυνή της Κυριακής