Αιφνίδιος καρδιακός θάνατος στους νέους: Το άδικο τέλος

Δυστυχώς στη χώρα μας, εξειδικευμένο προσωπικό που να διαθέτει τον κατάλληλο εξοπλισμό δεν υπάρχει σε πολλούς αθλητικούς χώρους και ιδιαίτερα στα γήπεδα που φιλοξενούν μαθητικούς ή ερασιτεχνικούς αγώνες. Και να σκεφτεί κανείς, ότι εάν δεν εφαρμοστεί η σωστή αντιμετώπιση (καρδιοαναπνευστική αναζωογόνηση) μέσα σε 3-5 λεπτά, επέρχεται συνήθως το μοιραίο.

Ευτυχώς, αυτές οι τραγωδίες δεν εμφανίζονται συχνά. Υπολογίζεται, ότι η συχνότητα του αιφνιδίου θανάτου στους αθλητές ανέρχεται σε 1 περίπτωση ανά 50.000 αθλητές ετησίως. Αυξημένο κίνδυνο διατρέχουν οι άνδρες, οι μαύροι και αθλητές που ασχολούνται με το μπάσκετ.

Πού οφείλεται;

Ο αιφνίδιος καρδιακός θάνατος συνήθως οφείλεται σε απότομη διαταραχή του ρυθμού της καρδιάς (αρρυθμία), η οποία ξαφνικά χτυπά πάρα πολύ γρήγορα και άρρυθμα (κοιλιακή ταχυκαρδία /μαρμαρυγή). Η αρρυθμία συνήθως εμφανίζεται όταν υπάρχει πάθηση, όπως είναι η υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια (μια κληρονομική πάθηση που χαρακτηρίζεται από ανεξήγητη πάχυνση των τοιχωμάτων της καρδιάς) και η ανώμαλη πορεία των στεφανιαίων αρτηριών, των αγγείων που μεταφέρουν με το αίμα το οξυγόνο και τις θρεπτικές ουσίες που χρειάζεται η καρδιά για να δουλέψει. Άλλες οργανικές παθήσεις είναι η στεφανιαία νόσος, η μυοκαρδίτιδα και οι διάφορες μυοκαρδιοπάθειες, στις οποίες παίζει σημαντικό ρόλο και η κληρονομικότητα.

Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να επισημανθεί ότι σε πολλές περιπτώσεις αιφνιδίου θανάτου των αθλητών δεν ανευρίσκονται στη νεκροψία παθήσεις του καρδιακού μυός ή των στεφανιαίων αρτηριών και η κοιλιακή ταχυκαρδία/μαρμαρυγή που προκάλεσε το θάνατο αποδίδεται σε διαταραχές του ηλεκτρικού συστήματος της καρδιάς (θα μπορούσαν να παρομοιαστούν με ηλεκτρικά βραχυκυκλώματα). Και σε αυτές τις παθήσεις παίζει σημαντικό ρόλο και η κληρονομικότητα.

Προλαμβάνεται;

Είναι δυνατή η πρόληψη του αιφνιδίου καρδιακού θανάτου στους νεαρούς αθλητές; Η πλήρης εξάλειψη του φαινομένου είναι αδύνατη.

Οι τρεις άξονες επάνω στους οποίους στηρίζεται σήμερα η στρατηγική αντιμετώπισης του αιφνιδίου θανάτου στους νέους και ιδιαίτερα στους αθλητές είναι οι εξής:

Πρώτος άξονας: Εντοπισμός των ατόμων υψηλού κινδύνου ανάμεσα στους νέους και τους νέους αθλητές: Επισήμανση των ατόμων, τα οποία είτε έχουν οικογενειακό ιστορικό αιφνιδίου θανάτου, ιδιαίτερα νεαρού μέλους της οικογένειας, είτε έχουν διάγνωση κληρονομικού καρδιαγγειακού νοσήματος στην οικογένειά τους, είτε εμφανίζουν συμπτώματα.

Δεύτερος άξονας: Προαγωνιστικός έλεγχος των αθλητών και των αθλούμενων. Οι νέοι και ιδιαίτερα οι έφηβοι που αθλούνται συστηματικά πρέπει να ελέγχονται μια φορά ετησίως. Ο σχετικός βασικός έλεγχος περιλαμβάνει αρχικά την ενδελεχή λήψη του ιστορικού και κλινική εξέταση και στη συνέχεια, αν διαπιστωθεί κάποιο πρόβλημα, απαιτείται περαιτέρω εργαστηριακός ή εξειδικευμένος γενετικός έλεγχος. Στον προαγωνιστικό έλεγχο την ευθύνη πρέπει να έχει κυρίως η οικογένεια και κατά δεύτερο λόγο το αθλητικό σωματείο.

Κατά τη λήψη του ιστορικού ο ασθενής ερωτάται εάν ο ίδιος (ατομικό ιστορικό) εμφάνισε ποτέ ενοχλήσεις κατά τη διάρκεια τη άσκησης ή μετά από αυτή, όπως πόνο ή σφίξιμο στο στήθος, ζάλη, λαχάνιασμα δυσανάλογο με την ένταση της άσκησης ή φτερούγισμα στην καρδιά. Επίσης πρέπει, οπωσδήποτε, να ερωτάται εάν οι στενοί συγγενείς του (οικογενειακό ιστορικό) εμφάνισαν καρδιολογικά προβλήματα σε νεαρή ηλικία και ειδικότερα εάν κάποιος από αυτούς πέθανε αιφνίδια. Πρέπει να έχουμε πάντα κατά νου, ότι πολλές καρδιοπάθειες είναι κληρονομικές και πολλές φορές ο έμπειρος γιατρός μπορεί να προσανατολιστεί προς τη σωστή διάγνωση μόνο από τη λήψη ενός επιμελούς ιστορικού (του ασθενούς και της οικογένειας).

Στην κλινική εξέταση, ο γιατρός πρέπει να εξετάσει εξονυχιστικά όλα τα συστήματα του αθλητή και ειδικά την καρδιά, τους πνεύμονες και το μυοσκελετικό σύστημα που υφίστανται τη μεγαλύτερη καταπόνηση κατά τη διάρκεια της άσκησης. Η λήψη της αρτηριακής πίεσης σε καθιστή και όρθια θέση είναι αναπόσπαστο κομμάτι της κλινικής εξέτασης.

Το ηλεκτροκαρδιογράφημα συμπληρώνει τον προαγωνιστικό έλεγχο με βάση τις κατευθυντήριες οδηγίες της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας. Στις περιπτώσεις που ο προαναφερθείς προαγωνιστικός έλεγχος του ασθενούς αποβεί παθολογικός, επιβάλλεται περαιτέρω διερεύνηση με εξειδικευμένες εξετάσεις. Για την καρδιοαναπνευστική αναζωογόνηση που μπορεί να σώσει έναν αθλητή που υπέστη δυνητικά θανατηφόρα διαταραχή του καρδιακού ρυθμού (αρρυθμία) θα γίνει ειδική αναφορά σε επόμενο άρθρο.

Τρίτος άξονας: Χρήση φιλικών απινιδωτών στους χώρους άθλησης. Πρέπει να αξιοποιηθεί η νέα τεχνολογία που οδήγησε στην κατασκευή εύχρηστων απινιδωτών (συσκευών που ανατάσσουν θανατηφόρες αρρυθμίες με τη χορήγηση ηλεκτρικών εκκενώσεων) που μπορεί να χρησιμοποιηθούν από μη ειδικούς. Οι συσκευές αυτές πρέπει να τοποθετηθούν στους μαζικούς χώρους-χώρους άθλησης και όλοι οι εμπλεκόμενοι στην άθληση των νέων (π.χ. γυμναστές, προπονητές κ.λ.π.) να εκπαιδευτούν στη χρήση τους.

Σχόλιο κ. Άρη Αναστασάκη, Επιστημονικού Υπεύθυνου Μονάδας Κληρονομικών και Σπάνιων Καρδιαγγειακών Παθήσεων Ωνασείου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου, Προέδρου ομάδας εργασίας κληρονομικών παθήσεων της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας:

«Στην πρόληψη του νεανικού αιφνιδίου θανάτου, τμήμα του οποίου αποτελεί ο αιφνίδιος θάνατος των αθλητών, έχουν καταβληθεί μεγάλες προσπάθειες στην Ευρώπη. Η πρόσφατη υιοθέτηση του ηλεκτροκαρδιογραφήματος στον προαγωνιστικό έλεγχο αποτελεί μια πολύ μεγάλη τομή στην ευρωπαϊκή και γενικότερα στην αθλητική καρδιολογία. Με την προσθήκη της απλής αυτής εξέτασης αυξάνεται η δυνατότητα εντοπισμού ανθρώπων που ενδεχομένως να πάσχουν από ένα κληρονομικό καρδιαγγειακό νόσημα, το οποίο αποτελεί συνήθως και τη βασική αιτία αιφνιδίου θανάτου των νέων και των αθλητών.

Άρης Αναστασάκης

Στη χώρα μας, η Ελληνική Καρδιολογική Εταιρία (ΕΚΕ) πρότεινε στο Υπουργείο Παιδείας και τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας ένα μεγάλο πρόγραμμα, το οποίο συντονίζει σε αυτή τη φάση το Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, που στοχεύει στην πρόληψη του νεανικού αιφνιδίου θανάτου. Στο πρόγραμμα αυτό συμμετέχουν πολλά ιδρύματα της χώρας, συμπεριλαμβανομένων 18 πανεπιστημιακών ιδρυμάτων και ινστιτούτων. Στόχος του προγράμματος αυτού είναι να δημιουργήσει δύο μεγάλα μητρώα στη χώρα, δύο μεγάλες καταγραφές, η μία για το νεανικό αιφνίδιο θάνατο και η άλλη για τα κληρονομικά νοσήματα της καρδιάς με σκοπό την επισήμανση του ευαίσθητου τμήματος του πληθυσμού, δηλαδή των ανθρώπων εκείνων που διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να υποστούν το φαινόμενο του αιφνιδίου θανάτου. Συγχρόνως, θα μας δώσει τη δυνατότητα να δημιουργήσουμε έναν κλινικογενετικό χάρτη στη χώρα, μέσω του οποίου θα μπορούμε να εντοπίσουμε τις περιοχές εκείνες που έχουν σημαντικό πρόβλημα και να κάνουμε στοχευμένες παρεμβάσεις χρησιμοποιώντας το δημόσιο σύστημα υγείας. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίπτωση της Νόσου της Νάξου στις Κυκλάδες, όπου ήδη γίνεται παρέμβαση με δωρεάν γενετικούς ελέγχους, για να εκριζωθεί το νόσημα από την περιοχή που αποτελεί την πρώτη αιτία νεανικού αιφνιδίου θανάτου. Δραστηριότητες σε άλλα επίπεδα περιλαμβάνουν, την καλύτερη εκπαίδευση των γιατρών στον προαγωνιστικό έλεγχο και την εκπαίδευση για παροχή των πρώτων βοηθειών σε περίπτωση συμβάντος, όχι μόνο από ιατρικό προσωπικό αλλά και από μη ειδικούς.

Το φαινόμενο του νεανικού αιφνιδίου θανάτου δεν είναι συχνό, αλλά είναι δραματικό. Σήμερα μπορούμε και να το προλάβουμε (π.χ. με γενετικό έλεγχο) και να το αντιμετωπίσουμε (π.χ. απινιδωτές στους χώρους άθλησης, εκπαίδευση μη ιατρικού προσωπικού). Είναι υποχρέωση μας να εκμεταλλευτούμε όλες τις υπάρχουσες δυνατότητες».