Μάγδα Τσολάκη: Το νέο φάρμακο κατά του Αλτσχάιμερ και η αποτελεσματικότητά του

Ελπίδες γέννησε η πρόσφατη έγκριση, στις 7.6.2021, του νέου φαρμάκου κατά του Αλτσχάιμερ, από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) των ΗΠΑ, σχετικά με τη θεραπεία της νόσου. Παγκοσμίως, 50 εκατ. άνθρωποι πάσχουν από αυτήν, ενώ στην Ελλάδα υπολογίζονται περίπου σε 160.000-200.000.

Μιλώντας στη «Βραδυνή της Κυριακής», η πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Νόσου Αλτσχάιμερ και Συναφών Διαταραχών και καθηγήτρια Νευρολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), Μάγδα Τσολάκη, αναλύει όσα γνωρίζουμε μέχρι στιγμής για το συγκεκριμένο φάρμακο, το οποίο είναι ένα ανθρώπινο μονοκλωνικό αντίσωμα, το Aducanumab (αντουκανουμάμπη).

Τι είναι το Αλτσχάιμερ και πώς εκδηλώνεται;

Είναι μία νόσος που προσβάλλει τον εγκέφαλο. Καταστρέφει τα εγκεφαλικά κύτταρα και τις συνδέσεις μεταξύ τους. Η νευροπαθολογία της νόσου περιγράφηκε για πρώτη φορά το 1906 από τον Αλοΐσιο Αλτσχάιμερ, από τον οποίο πήρε το όνομά της. Τα κύρια συμπτώματα που παρατηρούμε είναι τυπικά, όπως πχ τα προβλήματα στη μνήμη. Ο άρρωστος δεν θυμάται τι έφαγε σήμερα, δεν θυμάται αν είπε κάτι στους συγγενείς και συνεχώς επαναλαμβάνεται. Μερικές φορές αρχίζει με προβλήματα στο λόγο ή στη συμπεριφορά. Κάποιες φορές το πρώτο σύμπτωμα είναι η διαταραχή στον προσανατολισμό του-Χάνεται. Αυτές οι τελευταίες κλινικές εικόνες αποτελούν τις άτυπες μορφές της Νόσου. Συνήθως τα πρώτα συμπτώματα αφορούν προβλήματα στην πρόσφατη μνήμη.

Πόσο συχνή είναι η άνοια παγκοσμίως, αλλά και στην Ελλάδα;

Περίπου 50 εκατ. άνθρωποι πάσχουν τώρα και υπολογίζεται το 2050 να έχουν ξεπεράσει τα 150 εκατ. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τις μελέτες που έχουμε κάνει εμείς τοπικά, υπολογίζουμε ότι είναι περίπου 150.000-160.000. Όμως τα διεθνή δεδομένα λένε ότι τώρα πάσχουν περίπου 200.000 άτομα στην Ελλάδα. Και τα αποτελέσματα από την Εθνική συνταγογράφηση συγκλίνουν στις 200.000. Αυτή η απόκλιση ίσως σχετίζεται με το γεγονός πως εμείς δεν είδαμε στις επιδημιολογικές μας μελέτες τους ανθρώπους που φιλοξενούνται στις ιδιωτικές κλινικές, νοσηλεύονται στα νοσοκομεία κλπ.

Σε ποιες ηλικίες εμφανίζεται το Αλτσχάιμερ;

Το 95-99% εμφανίζεται στις ηλικίες άνω των 65 ετών. Είναι μία σποραδική νόσος των μεγάλων ηλικιών και γι’ αυτό δεν ήταν τόσο συχνή στο παρελθόν. Στις αρχές του προηγούμενου αιώνα που ο μέσος όρος ζωής ήταν τα 50 έτη, ελάχιστοι άνθρωποι έπασχαν από άνοια. Πράγματι, η γυναίκα που περιέγραψε ο Αλτσχάιμερ ήταν 51 ετών. Οι προγεροντικές μορφές, δηλαδή οι μορφές που εμφανίζονται σε νεαρότερες ηλικίες, συνήθως έχουν μεταλλάξεις. Δηλαδή, υπάρχει πιθανότητα μια μετάλλαξη που έχει ένας από τους γονείς σε ένα από τρία χρωμοσώματα 21, 14 και 1, και την κληρονομούν το 50% των παιδιών. Σε ένα μεγάλο ποσοστό πιστεύουμε σήμερα πως είναι κληρονομικό, αλλά δεν σημαίνει ότι θα το πάθουν οπωσδήποτε τα παιδιά. Έχουμε βρει πάνω από 80 προδιαθεσικά γονίδια, αν έχει κάποιος ένα από αυτά και συντρέχει κι άλλος ένας τουλάχιστον περιβαλλοντικός προδιαθεσικός παράγων, ο συνδυασμός τους μπορεί να οδηγήσει στην νόσο Αλτσχάιμερ. Δηλαδή αν έχουμε προδιαθεσικό γονίδιο δεν σημαίνει ότι θα πάθουμε οπωσδήποτε τη νόσο, ενώ αν έχουμε μία μετάλλαξη είναι βέβαιο.

Τι γνωρίζουμε για το φάρμακο που εγκρίθηκε πρόσφατα από τον FDA;

Είναι ένα παλιό φάρμακο. Το ανακάλυψε μια εταιρία που λέγεται Neurimmune και το πούλησε στην Biogen to 2007, η οποία άρχισε να κάνει κάποιες κλινικές μελέτες. Η πρώτη κλινική μελέτη έδειξε ότι το φάρμακο αυτό, που είναι ένα ανθρώπινο μονοκλωνικό αντίσωμα, ελάττωσε τα ποσά του β-αμυλοειδούς στον εγκέφαλο των ασθενών με νόσο Alzheimer. Δηλαδή χορηγήθηκε σε ανθρώπους σε μια προκαταρκτική μελέτη και τελικά στο PET scan (μία εξέταση η οποία δεν γίνεται ακόμη στους ασθενείς με άνοια στην Ελλάδα) βρέθηκε ότι τελικά ελαττώνει πάρα πολύ τις αμυλοειδικές πλάκες. Όταν παρουσιάστηκαν αυτά τα αποτελέσματα χαρήκαμε όλοι πολύ και βέβαια ο FDA είπε τότε να προχωρήσει άμεσα η διαδικασία για να γίνουν φάσης ΙΙΙ μελέτες, δηλαδή οι τελικές μελέτες για να πάρει ο FDA την απόφαση έγκρισης. Πράγματι, ξεκίνησαν δύο μελέτες, η ENGAGE και η EMERGE το 2016, που συμπεριλαμβάνουν 1.640 περίπου ασθενείς η καθεμία. Σταμάτησαν στις αρχές του Μαρτίου του 2019, γιατί η ανεξάρτητη αρχή της Biogen, έκανε μία ενδιάμεση ανάλυση και βρέθηκε ότι δεν έχει κάποια αποτελεσματικότητα το φάρμακο. Όμως, η Biogen συνέχισε να κάνει αναλύσεις και τον Οκτώβριο του 2019 βρήκε ότι σε 318 συμμετέχοντες, που συλλέχθηκαν πριν τη διακοπή των μελετών, η υψηλότερη δόση των 10 mg ανά χιλιόγραμμο βάρους, που χορηγήθηκε ως μία ένεση το μήνα, ελάττωσε σημαντικά τη σοβαρότητα της αναπηρίας κατά 22% σε σύγκριση με το σκέλος που είχαν εικονικό φάρμακο (πλασίμπο). Δηλαδή, όσοι έπαιρναν πλασίμπο χειροτέρεψαν κατά 22% περισσότερο από εκείνους που έπαιρναν αυτό το φάρμακο.

Δυστυχώς, στην άλλη μελέτη δεν είχαμε τα ίδια αποτελέσματα και γι’ αυτό έγινε πολλή συζήτηση και στην Αμερική πριν να εγκριθεί το φάρμακο, αλλά και τώρα γίνεται πολλή συζήτηση στην Ευρώπη, πριν εγκριθεί από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (ΕΜΑ). Όλοι οι καθηγητές, οι οποίοι ασχολούνται με την Νόσο Αλτσχάιμερ στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, επειδή παρακολουθούν τις συζητήσεις που γίνονται, πιστεύουν ότι θα πρέπει να καταρτήσουν και η Αμερικάνικη και η Ευρωπαϊκή Ακαδημία Νευρολογίας, κατευθυντήριες οδηγίες, σε ποιους ασθενείς και σε ποιο στάδιο της νόσου θα δίνεται το φάρμακο. Ο FDA με την έγκριση ζήτησε μια ακόμη ανοιχτή μελέτη φάσης ΙV, η οποία θα πρέπει να αποδείξει μακροπρόθεσμα ότι πραγματικά καθυστερεί την εξέλιξη της νόσου, τροποποιώντας την παθογένεια και την παθοφυσιολογία της. Επομένως, αν τελικά αυτή η φάσης ΙV μελέτη σε παγκόσμιο επίπεδο δείξει ότι το φάρμακο δεν έχει καμία αποτελεσματικότητα, ο FDA δεσμεύτηκε να σταματήσει την κυκλοφορία του, αλλά αυτό θα κρατήσει τουλάχιστον εννιά χρόνια.

Παράλληλα, υπάρχουν και κάποιες ανεπιθύμητες ενέργειες που βρέθηκαν. Περίπου στο 35% παρατηρήθηκε πως καθώς απομακρύνεται η παθολογική πρωτεΐνη β αμυλοειδές από τον εγκέφαλο, δημιουργείται ένα οίδημα, το οποίο λέγεται ARIA-Ε. Φαίνεται στη μαγνητική τομογραφία και μερικές φορές μπορεί να έχουμε και μικρές αιμορραγίες στον εγκέφαλο (ARIA-H). Αυτές οι ανεπιθύμητες ενέργειες μπορεί να μην συνοδεύονται από κάποιο σύμπτωμα στο 70-80% των περιπτώσεων. Ενδέχεται όμως να παρουσιάσουν οι ασθενείς επεισόδια αποπροσανατολισμού, κάποιες πτώσεις, σύγχυση, παραλήρημα, πονοκέφαλο κα. Δηλαδή μπορεί να έχουμε ARIA και να έχουμε κάποιες κλινικές ανεπιθύμητες ενέργειες, οι οποίες πραγματικά είναι παροδικές, αντιμετωπίζονται, αλλά ταλαιπωρούν τον ασθενή.

Το Αλτσχάιμερ προλαμβάνεται;

Έχουν γίνει πολλές μελέτες για την πρόληψη, ωστόσο δεν έχουμε καταλήξει παγκοσμίως σε συγκεκριμένες στρατηγικές πρόληψης. Μία μελέτη η οποία έδειξε αποτελεσματικότητα είναι εκείνη των Φινλανδών (λέγεται FINGER), η οποία γίνεται προσπάθεια να εφαρμοστεί σε όλο τον κόσμο και στη χώρα μας. Αυτή η μελέτη πήρε ηλικιωμένους που είχαν κάποιους προδιαθεσικούς περιβαλλοντικούς αγγειακούς παράγοντες (υπέρταση, χοληστερίνη κλπ), τους οποίους ρύθμισαν και τους έβαλαν να κάνουν σωματική και νοητική άσκηση καθώς και να αυξήσουν τις κοινωνικές τους επαφές. Τους παρακολούθησαν για δύο χρόνια και συνεχίζουν να τους παρακολουθούν τώρα. Είδαν ότι πραγματικά με όλες αυτές τις παρεμβάσεις, οι άνθρωποι αυτοί είναι σε καλύτερη κατάσταση. Βέβαια, εδώ στην Ελλάδα, έχουμε αυτή τη δυνατότητα της εφαρμογής νοητικών και σωματικών ασκήσεων στα κέντρα ημέρας ολιστικής αντιμετώπισης της άνοιας και την εφαρμόζουμε από τη δεκαετία του 90’. Δυστυχώς εφαρμόζεται σε λίγες μόνο πόλεις της χώρας. Ελπίζουμε σύντομα να δημιουργηθούν ιατρεία μνήμης και Κέντρα Ημέρας σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Ελλάδος, έτσι ώστε να εφαρμόζονται στρατηγικές πρόληψης για όλους τους ηλικιωμένους Έλληνες στην πατρίδα μας.

Από την έντυπη έκδοση της «Βραδυνής της Κυριακής»