Όταν αγωνιζόταν και η… πολιτική

Δημοσίευση από τη Βραδυνή της Κυριακής

Μπορεί οι Ολυμπιακοί Αγώνες να θέλησαν στη σύγχρονη αναβίωσή τους να υιοθετήσουν την έννοια της Ολυμπιακής Εκεχειρίας, κατά τη διάρκεια της οποίας έπαυαν οι εχθροπραξίες στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, όμως αυτό αποδείχτηκε μία χίμαιρα.

Ένας θεσμός τόσο μεγάλης έκτασης και σημασίας δεν μπόρεσε να παραμείνει ανέγγιχτος από τα παιχνίδια της πολιτικής που παίζουν μικροί και μεγάλοι παίκτες. Μέσον προβολής πολιτικών θέσεων, μοναδική δυνατότητα προβολής γοήτρου, πεδίο αντιπαράθεσης για καθεστώτα και κυβερνήσεις, οι Ολυμπιακοί βρίσκονται διαρκώς στο επίκεντρο της άμιλλας –με κάθε μέσο της– των ανταγωνισμών στην παγκόσμια σκακιέρα…

• Βερολίνο, 1936 

Ο άνθρωπος που ταπείνωσε τον Χίτλερ 

Η επιλογή του Βερολίνου για τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων του 1936 έγινε από τη ΔΟΕ στις 13 Μαΐου 1931, όταν οι ναζί δεν είχαν ανέβει ακόμη στην εξουσία. Η διοργάνωση ήταν η μεγάλη ευκαιρία του Αδόλφου Χίτλερ να προπαγανδίσει την ανωτερότητα της «Άριας» φυλής, να αποδείξει πως το ναζιστικό καθεστώς υπερτερούσε έναντι των άλλων, και να εξωραΐσει την εικόνα του στα μάτια της παγκόσμιας κοινής γνώμης… Για το λόγο αυτό, το ναζιστικό καθεστώς απέκρυψε το ρατσιστικό, μιλιταριστικό του πρόσωπο, έριξε τους τόνους της αντισημιτικής του ατζέντας και τα σχέδιά του για εδαφική επέκταση, και εκμεταλλεύτηκε τους Αγώνες για να θαμπώσει τους ξένους φιλάθλους και δημοσιογράφους προβάλλοντας την εικόνα μίας ειρηνικής και ανεκτικής Γερμανίας. Η οργάνωση ήταν άψογη, με την κατασκευή υπερσύγχρονων αθλητικών εγκαταστάσεων και την κάλυψη των αγώνων τηλεοπτικά, επίτευγμα πρωτόγνωρο για την εποχή, ενώ πριν από την έναρξη των Αγώνων η πόλη του Βερολίνου «καθαρίστηκε» από τους Τσιγγάνους, τους οποίους οδήγησαν σε ειδικά διαμορφωμένα στρατόπεδα συγκέντρωσης, και αφαιρέθηκαν οι πινακίδες που αναφέρονταν στις απαγορεύσεις που ίσχυαν για τους Εβραίους… 

Για πρώτη φορά στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1936 τελέστηκε η λαμπαδηδρομία, με την Ολυμπιακή Φλόγα να ανάβει στην Αρχαία Ολυμπία από την πρωθιέρεια Κούλα Πράτσικα και να μεταφέρεται από λαμπαδηδρόμους έως το Βερολίνο. Ο Γερμανός πρώην Ολυμπιονίκης Καρλ Ντιμ σχεδίασε τη λαμπαδηδρομία βασισμένος σε αυτήν που είχε γίνει στην Αθήνα το 80 π.Χ.: Ήταν μία ιδέα που εξυπηρετούσε άριστα τους ναζί προπαγανδιστές, οι οποίοι χρησιμοποίησαν παρελάσεις με πυρσούς και διαδηλώσεις για να προσελκύσουν Γερμανούς, νέους κυρίως, στο ναζιστικό κόμμα… Όμως, η μεγάλη ήττα του Χίτλερ ήρθε στο αγωνιστικό κομμάτι, με τη νίκη του Αφροαμερικανού δρομέα Τζέσε Όουενς σε τέσσερα αγωνίσματα του στίβου (100μ. 200μ. 4×100μ. και μήκος), που κατέρριψε τις απόψεις περί ανωτερότητας της λευκής φυλής και τον εξέθεσε στα μάτια όλων των φιλάθλων…

•  Μεξικό 1968 

Οι υψωμένες γροθιές 

Σε μία χρονιά που είχε σημαδευτεί από τις δολοφονίες του Ρόμπερτ Κένεντι και του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, αλλά και το συνεχιζόμενο πόλεμο στο Βιετνάμ, και ενώ οι διαδηλώσεις των νέων για ελευθερία και δημοκρατία συγκλόνιζαν την υφήλιο, το αποτύπωμα της πολιτικής ήταν πιο έντονο από ποτέ… Δέκα μόλις ημέρες πριν από την τελετή έναρξης, τα σοβαρά επεισόδια που έγιναν στην Πόλη του Μεξικού, είχαν αιματηρή κατάληξη, όταν οι δυνάμεις καταστολής επιτέθηκαν σε φοιτητές του Πολυτεχνείου και νεολαίους που διαδήλωναν στην Πλατεία των Τριών Πολιτισμών στη συνοικία Τλατελόλκο ζητώντας κοινωνική δικαιοσύνη, αφήνοντας πίσω τους περισσότερους από 40 νεκρούς φοιτητές και χιλιάδες τραυματίες. Η κυβέρνηση του Μεξικού έριξε την ευθύνη στους συγκεντρωμένους και καταδίκασε τη βία. Αν και οι Αγώνες λίγο έλειψε να ακυρωθούν, εξαιτίας αυτού του περιστατικού, τελικά η ΔΟΕ έδωσε την εντολή να διεξαχθούν κανονικά. 

Ένα άλλο κορυφαίο πολιτικό γεγονός που χαρακτήρισε τους Αγώνες του 1968, ήταν η στιγμή της απονομής των μεταλλίων στους νικητές των 200 μ. στο στίβο. Οι Αμερικανοί σπρίντερ Τόμι Σμιθ και Τζον Κάρλος, που είχαν κατακτήσει το χρυσό και το χάλκινο μετάλλιο αντίστοιχα, εμφανίστηκαν στο βάθρο των νικητών φορώντας μαύρα γάντια και ύψωσαν τις γροθιές τους στον γνωστό «black power» χαιρετισμό, διαμαρτυρόμενοι για τις φυλετικές διακρίσεις κατά τη διάρκεια της ανάκρουσης του εθνικού ύμνου της Αμερικής. Μάλιστα, ο δεύτερος νικητής, ο Αυστραλός Πίτερ Νόρμαν, φορούσε μία κονκάρδα για τα ανθρώπινα δικαιώματα, σε ένδειξη συμπαράστασης στους άλλους δύο συναθλητές του. Η ΔΟΕ τιμώρησε τους δύο Αμερικανούς αθλητές με ισόβιο αποκλεισμό από τους Ολυμπιακούς Αγώνες, ενώ ο Αυστραλός τιμωρήθηκε από την Ομοσπονδία της χώρας του σιωπηλά, αφού δεν εκλήθη να πάρει μέρος στους επόμενους Ολυμπιακούς που έγιναν στο Μόναχο. 

• Μόναχο, 1972 

Η σφαγή που έμεινε στην Ιστορία 

Μία από τις πιο μαύρες σελίδες των Αγώνων, η «σφαγή του Μονάχου» όπως έμεινε στην Ιστορία, γράφτηκε το 1972. Δέκα ημέρες μετά την έναρξη των Αγώνων, στις 5 Σεπτεμβρίου, μία ομάδα οκτώ Παλαιστινίων τρομοκρατών, μελών της οργάνωσης «Μαύρος Σεπτέμβρης», εισέβαλε στο Ολυμπιακό χωριό και έπιασε ομήρους έντεκα Ισραηλινούς αθλητές, προπονητές και επισήμους. Τους κράτησε μέσα στα διαμερίσματά τους και απειλούσε να τους σκοτώσει, ενώ δύο μέλη της ισραηλινής αποστολής είχαν ήδη πυροβοληθεί και σκοτωθεί, κατά τη διάρκεια της εισβολής. Ύστερα από διαπραγματεύσεις που κράτησαν για περισσότερες από 18 ώρες, οι Παλαιστίνιοι με τους Ισραηλινούς ομήρους μεταφέρθηκαν σε στρατιωτικό αεροδρόμιο, από όπου θα έπαιρναν αεροπλάνο για μία αραβική χώρα, που το όνομά της δεν είχε γίνει ακόμα γνωστό. Οι Γερμανοί είχαν σχεδιάσει να επέμβουν και να σώσουν εκεί τους ομήρους, αλλά δεν είχαν υπολογίσει σωστά. 

Κατά τη διάρκεια της επέμβασης ακολούθησε αιματοχυσία όταν όλοι οι όμηροι εκτελέστηκαν από τους τρομοκράτες, τέσσερεις από αυτούς όταν ένας Παλαιστίνιος εξερράγη με τα εκρηκτικά που έφερε πάνω του, ενώ και μέλη της παλαιστινιακής οργάνωσης έπεσαν νεκρά από τα πυρά των γερμανικών Αρχών. Τρεις τρομοκράτες επέζησαν και συνελήφθησαν, αλλά αφέθηκαν ελεύθεροι λίγες ημέρες αργότερα, ως αντάλλαγμα για μία αεροπειρατεία που στο μεταξύ είχαν κάνει μέλη της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης σε γερμανικό αεροπλάνο. Από τους τρεις επιζήσαντες, δύο δολοφονήθηκαν από τις ισραηλινές μυστικές υπηρεσίες, ενώ ένας πιστεύεται πως ακόμα είναι εν ζωή και βρίσκεται σε άγνωστη αφρικανική χώρα… Το τραγικό αυτό περιστατικό θα μπορούσε να οδηγήσει σε αναβολή των Αγώνων, αλλά η ΔΟΕ αποφάσισε πως αυτοί έπρεπε να συνεχιστούν με μία μόνο ημέρα διακοπή…

•  Μόσχα, 1980 

Το μποϊκοτάζ 

Οι πρώτοι Ολυμπιακοί που θα διεξάγονταν σε κομμουνιστική χώρα θα κατέληγαν να είναι οι πρώτοι Αγώνες που επλήγησαν τόσο πολύ από την πολιτική… Εν μέσω του Ψυχρού Πολέμου και της αντιπαράθεσης με τη Δύση, η Σοβιετική Ένωση του Λεονίντ Μπρέζνιεφ είχε επενδύσει πολλά στη διοργάνωση για να προβάλει τα επιτεύγματα του κομμουνιστικού στρατοπέδου, όμως, οι Αμερικανοί είχαν διαφορετική γνώμη. Στις 21 Μαρτίου 1980 ο πρόεδρος των ΗΠΑ ανακοινώνει ότι η χώρα του θα μποϊκοτάρει του Αγώνες, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την εισβολή των Σοβιετικών στο Αφγανιστάν την προηγούμενη χρονιά… Στο μποϊκοτάζ πήραν μέρος 65 χώρες, ανάμεσά τους η Δυτική Γερμανία, η Νορβηγία, η Κίνα, η Ιαπωνία και πολλές αραβικές χώρες, όχι όμως και η Ελλάδα, που με απόφαση της κυβέρνησης αποφάσισε να στείλει τους αθλητές της στη Μόσχα. Ενδιάμεση στάση τήρησαν μεγάλες Δυτικές χώρες όπως η Γαλλία, η Μεγάλη Βρετανία και η Αυστραλία, οι οποίες δεν πήραν επισήμως μέρος, αλλά επέτρεψαν στους αθλητές τους να συμμετάσχουν μεμονωμένα. Οι ΗΠΑ τήρησαν άκαμπτη στάση και δεν άφησαν περιθώριο στους αθλητές τους, απειλώντας με αφαίρεση διαβατηρίου εάν έπαιρναν μέρος στους Αγώνες.

•  Λος Άντζελες, 1984 

Η απάντηση των Σοβιετικών 

Οι Σοβιετικοί και οι σύμμαχοί τους θα ανταποδώσουν τέσσερα χρόνια αργότερα, στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Λος Άντζελες. Με τη δικαιολογία της έντονης αντισοβιετικής «υστερίας» και της έλλειψης ασφάλειας στις ΗΠΑ, αποφάσισαν  να μποϊκοτάρουν με τη σειρά τους Αγώνες του Λος Άντζελες, και μαζί με τους Σοβιετικούς τάχθηκαν και άλλες χώρες του ανατολικού μπλοκ, εκτός της Ρουμανίας.

 Αποχωρήσεις και αρνήσεις συμμετοχών 

• Το 1916 οι Αγώνες, που ήταν να γίνουν στο Βερολίνο, ματαιώθηκαν, όπως επίσης του 1940 που ήταν να γίνουν στο Τόκιο, λόγω του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όπως και αυτοί του 1944, που ήταν να γίνουν στο Λονδίνο.

• Αμβέρσα 1920. Δεν κλήθηκαν οι ηττημένοι του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, με τη Γερμανία να επιδέχεται την ίδια «ποινή» το 1924.

• Λονδίνο 1948. Στους πρώτους Αγώνες μετά το μακελειό του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου δεν κλήθηκαν η Γερμανία και η Ιαπωνία, ενώ η ΕΣΣΔ κλήθηκε, αλλά δεν εμφανίστηκε.

• Μελβούρνη 1956. Μποϊκοτάζ από την Αίγυπτο, το Ιράκ και τον Λίβανο, για την επιχείρηση κατάληψης της Διώρυγας του Σουέζ, ενώ η Ολλανδία, η Ισπανία και η Ελβετία αποσύρθηκαν επίσης, για να διαμαρτυρηθούν για τη σοβιετική εισβολή στην Ουγγαρία. Επίσης, δεν συμμετείχε η Κίνα, λόγω της αναγνώρισης της Ταϊβάν από την Επιτροπή.

• Ρώμη 1960. Η Νότια Αφρική του απαρτχάιντ συμμετείχε για τελευταία φορά σε Ολυμπιακούς. Θα έμενε εκτός, λόγω των φυλετικών διακρίσεων, μέχρι το 1992, οπότε και συμμετείχε ξανά.

• Τόκιο 1964. Ινδονησία και Βόρεια Κορέα αποσύρθηκαν, λόγω αντίθεσης με απόφαση της Ολυμπιακής Επιτροπής για απαγόρευση της συμμετοχής ομάδων που είχαν αγωνιστεί στη διοργάνωση GANEFO (Games of the New Emerging Forces).

• Μόντρεαλ 1976. 30 αφρικανικές χώρες μποϊκόταραν τους Αγώνες όταν η ΔΟΕ αρνήθηκε να απαγορεύσει τη συμμετοχή στη Νέα Ζηλανδία, η ομάδα ράγκμπι της οποίας είχε επισκεφθεί τη Νότια Αφρική του απαρτχάιντ.

• Σεούλ 1988. Δεν υπήρχε οργανωμένο μποϊκοτάζ, αλλά απείχαν η Βόρεια Κορέα, η Αιθιοπία, η Νικαράγουα και η Κούβα.

• Βαρκελώνη 1992. Οι πρώτοι Αγώνες μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Λετονία, Λιθουανία και Εσθονία αποστέλλουν ξεχωριστές ομάδες, η ενωμένη, πλέον, Γερμανία κατεβάζει τη δική της ομάδα.

• Ατλάντα 1996. Στιγματίστηκαν από έκρηξη βόμβας που σκότωσε δύο άτομα και τραυμάτισε δεκάδες.

• Πεκίνο 2008. Επικρίσεις από οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων για «απολυταρχικές πρακτικές» της κυβέρνησης.