Guardian: Οι σχέσεις Κίνας – Ρωσίας φέρουν βαθιές μνήμες αμοιβαίου σεβασμού… και περιφρόνησης

Τα στρατεύματα συγκεντρώθηκαν στα σύνορα. Ο ανώτατος ηγέτης αποφάσισε ότι ήρθε η ώρα για να εισβάλει, για να δώσει ένα μάθημα στην άλλη πλευρά. Λίγο αργότερα, οι στρατιωτικές δυνάμεις παραβίασαν τα διεθνώς αναγνωρισμένα σύνορα και συγκρούστηκαν με τον τοπικό στρατό.

Όχι, το παραπάνω δεν αφορά την Ουκρανία του 2022, αλλά το Βιετνάμ του 1979. Τον Ιανουάριο του ίδιου έτους, ο Κινέζος ηγέτης Ντενγκ Σιαοπίνγκ είπε στον πρόεδρο των ΗΠΑ Τζίμι Κάρτερ ότι ήθελε να «χτυπήσει τον πισινό» των γειτόνων του. Για ένα μήνα, οι κινεζικές και βιετναμέζικες δυνάμεις συγκρούστηκαν, οδηγώντας σε δεκάδες χιλιάδες νεκρούς. Τα κινεζικά στρατεύματα αποσύρθηκαν τον Μάρτιο του 1979, όταν, αντίθετα από τον Βλαντιμίρ Πούτιν, ο Ντενγκ συνετά αποφάσισε να κηρύξει τον εαυτό του νικητή και να κατευθυνθεί προς τη βάση του. Έκτοτε, δεν έχει υπάρξει καμία ξεκάθαρη παραβίαση διεθνών συνόρων από τα κινεζικά στρατεύματα.

Η σύντομη εισβολή της Κίνας στο Βιετνάμ δεν συζητιέται πολύ σήμερα κατά τη διάρκεια της κρίσης της Ουκρανίας. Κανένας από τους δυτικούς παίκτες δεν θέλει να την αναδείξει, όταν προσπαθούν να πιέσουν την Κίνα να μείνει προσηλωμένη στην άποψη της περί ιερότητας της εθνικής κυριαρχίας. Και η Μόσχα δεν πρόκειται ποτέ να αναφερθεί σε αυτό το γεγονός, γιατί θα επανέφερε μια αμήχανη ανάμνηση για τους φίλους τους στο Πεκίνο: Το εγχείρημα της Κίνας το 1979 δεν αφορούσε πραγματικά το Βιετνάμ, αλλά τη Ρωσία.

Οι σινο-σοβιετικές σχέσεις είχαν γίνει δηλητηριώδεις από τη διάσπαση μεταξύ των δύο κομουνιστικών υπερδυνάμεων το 1960. Το Βιετνάμ, με τη σοβιετική υποστήριξη, εισέβαλε και κατέλαβε την Καμπότζη το 1978, εκδιώκοντας τους Ερυθρούς Χμερ. Στην περίεργη ψυχροπολεμική πολιτική της εποχής, τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Κίνα υποστήριξαν το καθεστώς του Πολ Ποτ, επειδή ο Βιετναμέζος εχθρός του υποστηριζόταν από τη Μόσχα.

Στις 4 Φεβρουαρίου, στους Χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του Πεκίνου, ο Σι Τζινπίνγκ και ο Πούτιν διακήρυξαν μία «φιλία χωρίς όρια». Λίγο αργότερα, η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία. Οι περισσότεροι αναλυτές πιστεύουν ότι το Πεκίνο είχε μια ιδέα ότι η Ρωσία θα επιχειρούσε να καταλάβει περισσότερο ουκρανικό έδαφος, αλλά ότι σχεδόν σίγουρα δεν είχε συνειδητοποιήσει ότι θα ακολουθούσε πλήρης εισβολή.

Η Κίνα ανησυχεί ειλικρινά για την καταπάτηση από τη Ρωσία της κυριαρχίας της Ουκρανίας, αν και δεν θα το πει δημόσια, μιλώντας αντ’ αυτού στον ΟΗΕ για αόριστα καθορισμένες ανθρωπιστικές χειρονομίες και λογοκρίνοντας τα υπέρ της Ουκρανίας αισθήματα στα κινεζικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το Πεκίνο όμως φαίνεται να βλέπει ελάχιστα οφέλη στο να γίνει μεσολαβητής στη σύγκρουση, κρίνοντας ότι πολλοί από τους εταίρους του στον παγκόσμιο νότο, όπως το Πακιστάν και η Νότια Αφρική, δεν θεωρούν ότι μια ευρωπαϊκή κρίση αποτελεί υπαρξιακή δοκιμασία για εκείνους ή την Κίνα.

Τα κύρια κίνητρα της Κίνας για την επιδίωξη της ειρήνης μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας είναι πραγματιστικά. Η Ουκρανία είναι μια σημαντική, αν και όχι κρίσιμη, πηγή σιτηρών για την Κίνα και η ανάγκη να βρει γρήγορα νέους προμηθευτές φθηνών δημητριακών για τον πληθυσμό της μεσαίας τάξης θα μπορούσε να τροφοδοτήσει τον πληθωρισμό. Υπάρχουν όμως πλεονεκτήματα για την Κίνα σε μια διευθέτηση που θα αφήνει τον Πούτιν επικεφαλής αλλά πιο αδύναμο και ακόμη αποδέκτη κυρώσεων. Η Κίνα θα μπορούσε να γίνει η μοναδική μεγάλη αγορά για το σιτάρι και τα ορυκτά καύσιμα της Ρωσίας, τα οποία θα μπορούν να αποκτηθούν σε τιμές ευκαιρίας, αν και οι παραδοσιακοί σύμμαχοι της Ρωσίας, όπως η Ινδία, δεν έχουν υιοθετήσει τόσο σκληρή στάση απέναντι στη Μόσχα όσο η Δύση και μπορούν επίσης να προσφέρουν αγορές.

Η Ρωσία είναι επίσης ο επιθυμητός εταίρος της Κίνας για τη δημιουργία ημι-επίσημων στρατιωτικών ομάδων (και όχι δεσμευτικών συμμαχιών τύπου ΝΑΤΟ) εναντίον της Δύσης. Το Πεκίνο μάλιστα έχει επανειλημμένα προτείνει να χρησιμοποιηθεί ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO) για τη μεσολάβηση στην Ουκρανία. Ο SCO με το βλέμμα στο ΝΑΤΟ κυριαρχείται από Κίνα και Ρωσία, αλλά έχει επίσης μέλη του την Ινδία και τα κράτη της Κεντρικής Ασίας.

Ωστόσο, η σχέση Ρωσίας-Κίνας δεν αφορά μόνο την πολιτική απλά και σκέτα. Κάπου ενδιάμεσα σε αυτήν την πραγματιστική σχέση βρίσκεται και ο συναισθηματικός δεσμός μεταξύ Κίνας και Ρωσίας, όχι μόνο με τη Σοβιετική Ένωση, που αφορά την τεράστια παράδοση της ρωσικής λογοτεχνίας και κουλτούρας που διαμόρφωσε τη σύγχρονη κινεζική επανάσταση.

Ένας από τους μεγαλύτερους σύγχρονους συγγραφείς της Κίνας, ο Μπα Τζιν, πήρε το ψευδώνυμό του από συλλαβές των ονομάτων, μεταφρασμένων στα κινέζικα, των επαναστατών Μπακούνιν και Κροπότκιν. Αργότερα, νεαρές Κινέζες, άφηναν τις οικογένειές τους για να συμμετάσχουν στην κομουνιστική εξέγερση της δεκαετίας του 1940, αναφέροντας στίχους από το ποίημα του Τουργκιένεφ, «Threshold» (1878). Το ποίημα είναι γραμμένο με τη φωνή ενός άνδρα που μιλά σε μια νεαρή γυναίκα, η οποία ετοιμάζεται να ενταχθεί στο αντιτσαρικό κίνημα. Εκείνος της λέει ότι θα υποστεί «αποξένωση» και «μοναξιά», στο οποίο εκείνη απαντά: «Το ξέρω και θέλω ακόμα να μπω».

Η ακμή αυτής της ρωσικής επιρροής ήταν στη δεκαετία του 1940, όταν η σοβιετική ιδεολογία και το δέλεαρ της σοβιετικής τεχνολογίας επηρέασαν επίσης τα κινεζικά οράματα για τη Μόσχα ως το μέλλον, κάτι που συνέβη και τη δεκαετία του 1950, όταν η χώρα ήταν απομονωμένη από τις ΗΠΑ. Από τη δεκαετία του 1960 έως το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, αυτή η αγάπη μετατράπηκε σε μίσος, καθώς οι ιδεολογικές διαμάχες έφεραν τις δύο χώρες κοντά σε πόλεμο για τα νησιά στον ποταμό Ουσούρι το 1969, προκαλώντας την Κίνα να στραφεί προς τις ΗΠΑ, κάτι που έγινε μόλις πριν από 50 χρόνια.

Τις τελευταίες δεκαετίες, η σχέση μεταξύ των δύο χωρών έχει γίνει πιο θερμή, καθώς η Μόσχα και το Πεκίνο συνειδητοποιούν ότι η φίλια τους παρέχει και στους δύο κάλυψη έναντι της «καταπάτησης από τη Δύση».

Παρ’ όλα αυτά, η μεταψυχροπολεμική τροχιά της Ρωσίας του Πούτιν και της Κίνας του Σι δεν είναι η ίδια. Η Κίνα έχει δει την οικονομία της και την παγκόσμια επιρροή της να εκτινάσσονται στα ύψη, ενώ η ισχύς των δαπανών και το προσδόκιμο ζωής της Ρωσίας έχουν συρρικνωθεί. Σε ορισμένους τομείς, όπως στην κεντρική Ασία, η συνεργασία τους χαρακτηρίζεται από αμοιβαία δυσπιστία. Οι ρωσικές ελίτ εξάλλου εξακολουθούν να κοιτάζουν προς τη Δύση, καθώς πολλοί θεωρούν την Κίνα πλούσια αλλά «απολίτιστη» («nekulturny», μια πολύ πιο έντονη προσβολή στη ρωσική από ότι στην αγγλική γλώσσα).

Σήμερα, η Κίνα αισθάνεται λίγο πιο ανώτερη, επειδή η Ρωσία δεν έχει φτιάξει ποτέ Huawei. Ωστόσο και η Ρωσία είναι μια σταλιά περιφρονητική απέναντι της, γιατί η Κίνα δεν δημιούργησε ποτέ έναν Ντοστογιέφσκι. Και ακριβώς σε αυτή την αμφιθυμία, μαζί με επεισόδια ανάμεσα στις δύο χώρες που δεν αναφέρθηκαν παραπάνω, όπως ο πόλεμος αντιπροσώπων μεταξύ τους το 1979, ξετυλίγεται μια κοινή ιστορία σεβασμού και δυσαρέσκειας. Αυτή φαίνεται ότι χρωματίζει και σήμερα την περίεργη σχέση μεταξύ του Σι και του Πούτιν.