Ουκρανία: Τα μέσα ενημέρωσης αντιμέτωπα με την πρόκληση του «κατακλυσμού» πληροφοριών και εικόνων

Η αφθονία πληροφοριών και εικόνων που αφορούν τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία δημιουργεί για τα μέσα ενημέρωσης την πρόκληση να μην γίνουν μεροληπτικοί αναμεταδότες του πολέμου της ενημέρωσης που διεξάγεται παραλλήλως και να αναπτύξουν νέες μεθόδους εργασίας.

«Υπήρξε ένας κατακλυσμός (εικόνων και πληροφοριών) από την πρώτη ώρα της σύγκρουσης» αφηγείται ο Σαγιάν Σαρνταριζαντέχ, δημοσιογράφους στους κόλπους της ομάδας του BBC που είναι αρμόδια για την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης.

Επικαλείται δύο στιγμές που μπορούν να συγκριθούν σε όρους όγκων στοιχείων στα οποία πρέπει να γίνει διαλογή: την παγκόσμια πανδημία της Covid-19 και τις δύο εβδομάδες γύρω από την ψηφοφορία για τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές του Νοεμβρίου 2020.

Ο βομβαρδισμός του θεάτρου της Μαριούπολης, πόλης πολιορκημένης από τις ρωσικές δυνάμεις, φανερώνει τη δυσκολία για τα μέσα ενημέρωσης να καλύπτουν γεγονότα που διαδραματίζονται σε ένα πεδίο, στο οποίο η πρόσβαση έχει γίνει σχεδόν αδύνατη.

Έτσι η δημαρχία αυτού του λιμανιού ήταν η πρώτη που δημοσιοποίησε στην πλατφόρμα Telegram μια φωτογραφία του θεάτρου η οποία δείχνει πλήρως κατεστραμμένο το κεντρικό τμήμα του, και οι δημοτικές αρχές ήταν επίσης αυτές που εξέφρασαν στη συνέχεια φόβους για περίπου 300 νεκρούς από το πλήγμα αυτό, επικαλούμενες μάρτυρες.

Από τις πρώτες ημέρες της σύγκρουσης, ένα άλλο επεισόδιο που συνέβη στο Φιδονήσι αναμεταδόθηκε από πολλούς διαύλους, χωρίς άλλη πηγή εκτός από ουκρανούς αξιωματούχους.

Αφού εμφάνισαν τους ουκρανούς στρατιώτες να έχουν πέσει «ως ήρωες», οι αρχές αυτές ανέφεραν τελικά μερικές ημέρες αργότερα ότι είναι «πολύ χαρούμενες» που αυτοί οι τελευταίοι είναι «ζωντανοί», καθώς ο ρωσικός στρατός δημοσιοποίησε ευρύτατα την άφιξη αυτών των ουκρανών στρατιωτών στην ενδοχώρα.

Αυτές οι μεταστροφές φανερώνουν «την ομίχλη των πληροφοριών που οφείλεται στον πόλεμο» και «την επιθυμία για άσκηση προπαγάνδας» και από τα δύο στρατόπεδα, αναλύει ο Αρνό Μερσιέ, καθηγητής επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο Παρίσι-ΙΙ Πάνθεον-Ασάς και συγγραφέας του βιβλίου «Όπλα μαζικής επικοινωνίας», όπου αναλύει την πολιτική επικοινωνία στη διάρκεια του πολέμου του Ιράκ.

– «Βλέπουμε τα πάντα» –

Οι προφυλάξεις που λαμβάνουν τα μέσα ενημέρωσης δεν εμποδίζουν πάντως τον σκεπτικισμό του κοινού. Στην αρχή της σύγκρουσης, η γερμανική εφημερίδα Bild και το ολλανδικό μέσο ενημέρωσης RTL Nieuws, κατηγορήθηκαν για παράδειγμα, αδίκως, ότι εξαπατούν τους αναγνώστες τους μεταδίδοντας ψευδείς εικόνες της σύγκρουσης.

Ανάμεσα στις εικόνες και τις πληροφορίες προς επαλήθευση, «βλέπουμε τα πάντα», λέει ο Σαγιάν Σαρνταριζαντέχ: «βίντεο από περασμένες συγκρούσεις και από ανακυκλωμένες στρατιωτικές ασκήσεις, αληθινές εικόνες που παρουσιάζονται με απατηλό τρόπο…».

Άλλα στοιχεία που κυκλοφορούν πολύ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως αυτό που παρουσιάζεται ως «ταπεινώσεις» τις οποίες υφίστανται Ουκρανοί που συνεργάζονται με τους Ρώσους, είναι από την πλευρά τους αδύνατο να επαληθευθούν, καθώς δεν μπορεί να εντοπιστεί ο χώρος ή η ημερομηνία που συνέβησαν.

Είναι ακόμη οι χρήστες του διαδικτύου, ανάμεσα στους οποίους βρίσκονται προσωπικότητες πολύ γνωστές στις σφαίρες των συνωμοσιολόγων ή των αντιεμβολιαστών, που μετατράπηκαν σε φίλους του Κρεμλίνου και επωφελούνται για να τροφοδοτήσουν την καχυποψία προς τα λεγόμενα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης, με «πειρατείες» λογότυπων και γραφικών καναλιών, όπως το CNN.

Εδώ και μερικά χρόνια, εκδόσεις δημιούργησαν πυρήνες επαλήθευσης των πληροφοριών (το «fact-checking») για να βοηθήσουν στη διαλογή τους, όμως τους κώδικές τους δανείζεται πλέον η ρωσική πλευρά.

Ένας ιστότοπος, που προβάλλεται τις τελευταίες εβδομάδες από τις αρχές, προσποιείται έτσι ότι «πολεμά τα ψεύδη» στο διαδίκτυο αναμεταδίδοντας ισχυρισμούς, μερικές φορές αβάσιμους, που ακολουθούν τη γραμμή του Κρεμλίνου.

Για να αντεπιτεθούν, τα μέσα ενημέρωσης αναπτύσσουν τις τεχνικές τους ψηφιακής έρευνας. Στις αρχές Μαρτίου, μια έρευνα που διεξήχθη από δημοσιογράφους της Le Monde, μπόρεσε να τεκμηριώσει τη χρήση όπλων διασποράς σε ζώνες αμάχων στην Ουκρανία αναλύοντας βίντεο που ήταν διαθέσιμα στο Ίντερνετ.

Χάρη σε δορυφορικές εικόνες, κατέστη δυνατό να μελετηθεί η μετακίνηση των ρωσικών στρατευμάτων μέχρι την εισβολή στην Ουκρανία.

Επίσης οι εικόνες της αμερικανικής εταιρείας διαστημικών τεχνολογιών Maxar Technoogies, όπως αυτές μιας τεράστιας ρωσικής στρατιωτικής φάλαγγας βορειοδυτικά του Κιέβου ή του θεάτρου της Μαριούπολης, σφράγισαν τις μνήμες. Η Bellingcat αποκρυπτογραφεί έτσι καθημερινά τη χρήση όπλων διασποράς με εικόνες που είναι διαθέσιμες ονλάιν.

Όλα αυτά με την ελπίδα πως κάποια στιγμή αυτή η τεκμηρίωση της σύγκρουσης θα μπορέσει να χρησιμοποιηθεί ενώπιον της δικαιοσύνης, καθώς εθνικά και διεθνή δικαστήρια έχουν ανοίξει έρευνες για ενδεχόμενα εγκλήματα πολέμου στην Ουκρανία.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ