TikTok: Συλλογή στοιχείων, κατασκοπεία και πλύση εγκεφάλου – Τι ισχύει τελικά;

Κατά νομοσχεδίου, που έχει τεθεί προς διαβούλευση στο Κογκρέσο των ΗΠΑ και το οποίο θα μπορούσε τελικά να απαγορεύσει το TikTok από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, επιτέθηκε η Κίνα, χαρακτηρίζοντας το «άδικο».

Πρόκειται για την πιο πρόσφατη κίνηση στο πλαίσιο των ανησυχιών που έχουν εκφραστεί τον τελευταίο χρόνο όσον αφορά την ασφάλεια της εφαρμογής, που ανήκει σε κινεζική εταιρεία. Ήδη, όπως σημειώνει σχετικό άρθρο του BBC, σε αξιωματούχους, πολιτικούς και προσωπικό ασφαλείας σε πολλές δυτικές χώρες έχει απαγορευτεί η εγκατάσταση του σε τηλέφωνα εργασίας.

Ποιες είναι όμως οι τρεις μεγαλύτερες ανησυχίες στον κυβερνοχώρο σχετικά με το TikTok και πώς ανταποκρίνεται η εταιρεία σε αυτές;

Το TikTok συλλέγει «υπερβολικό» όγκο δεδομένων

Το TikTok αναφέρει ότι η συλλογή δεδομένων της εφαρμογής είναι «σύμφωνη με τις πρακτικές του κλάδου».

Οι επικριτές συχνά κατηγορούν το δημοφιλές μέσο κοινωνικής δικτύωσης ότι συγκεντρώνει τεράστιες ποσότητες δεδομένων. Μια έκθεση κυβερνοασφάλειας που δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 2022 από ερευνητές της Internet 2.0, μια αυστραλιανής κυβερνοεταιρείας, αναφέρεται συχνά ως αποδεικτικό στοιχείο.

Οι ερευνητές μελέτησαν τον κώδικα πηγής της εφαρμογής και ανέφεραν ότι πραγματοποιεί «υπερβολική συλλογή δεδομένων». Οι αναλυτές σημείωσαν ότι το TikTok συλλέγει λεπτομέρειες όπως η τοποθεσία, ποια συγκεκριμένη συσκευή χρησιμοποιείται και ποιες άλλες εφαρμογές υπάρχουν σε αυτήν.

Ωστόσο, μια παρόμοια δοκιμή που πραγματοποιήθηκε από το Citizen Lab συμπέρανε ότι «σε σύγκριση με άλλες δημοφιλείς πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης, το TikTok συλλέγει παρόμοιους τύπους δεδομένων για να παρακολουθεί τη συμπεριφορά των χρηστών».

Ομοίως, έκθεση του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Τζόρτζια πέρυσι ανέφερε ότι «το βασικό γεγονός εδώ είναι ότι τα περισσότερα άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και εφαρμογές για κινητά κάνουν τα ίδια πράγματα».

Το TikTok ως κινεζικό εργαλείο κατασκοπείας χρηστών

Το TikTok επιχειρηματολογεί ότι η εταιρεία είναι πλήρως ανεξάρτητη και «δεν έχει δώσει δεδομένα χρηστών στην κινεζική κυβέρνηση, ούτε θα προέβαινε σε μια τέτοια ενέργεια ακόμη και εάν της το ζητούσε».

Παρότι ενοχλεί τους ειδικούς σε θέματα απορρήτου, οι περισσότεροι από εμάς αποδεχόμαστε ότι η παράδοση τμημάτων προσωπικών δεδομένων αποτελεί τμήμα της συμφωνίας που κάνουμε με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Σε αντάλλαγμα για να μας παρέχουν τις υπηρεσίες τους δωρεάν, συλλέγουν γνώσεις για εμάς και τις χρησιμοποιούν για να πουλήσουν διαφημίσεις στην πλατφόρμα τους ή πωλούν τα δεδομένα μας σε άλλες εταιρείες που προσπαθούν να μας διαφημίσουν προϊόντα και υπηρεσίες αλλού στο διαδίκτυο.

Το πρόβλημα που έχουν οι επικριτές του TikTok είναι ότι ανήκει στον τεχνολογικό γίγαντα ByteDance με έδρα το Πεκίνο, γεγονός που το καθιστά μοναδικό ως μια μη αμερικανική mainstream εφαρμογή. Το Facebook, το Instagram, το Snapchat και το YouTube, για παράδειγμα, συλλέγουν παρόμοιο όγκο δεδομένων, αλλά είναι όλες εταιρείες που έχουν ιδρυθεί στις ΗΠΑ.

Για χρόνια, οι Αμερικανοί βουλευτές και γερουσιαστές, μαζί με το μεγαλύτερο μέρος του υπόλοιπου κόσμου, έχουν δημιουργήσει ένα επίπεδο εμπιστοσύνης: ότι τα δεδομένα που συλλέγονται από αυτές τις πλατφόρμες δεν θα χρησιμοποιούνται για κακόβουλους λόγους, που μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο την εθνική ασφάλεια.

Το εκτελεστικό διάταγμα του Ντόναλντ Τραμπ το 2020 ισχυριζόταν ότι η συλλογή δεδομένων από πλευράς TikTok θα μπορούσε ενδεχομένως να επιτρέψει στην Κίνα να «παρακολουθεί τοποθεσίες ομοσπονδιακών υπαλλήλων και εργολάβων, να δημιουργεί φακέλους προσωπικών πληροφοριών για εκβιασμό και να διεξάγει εταιρική κατασκοπεία».

Μέχρι στιγμής, τα στοιχεία δείχνουν ότι αυτό είναι μόνο ένας θεωρητικός κίνδυνος – ωστόσο οι φόβοι ενισχύονται από το ασαφές κομμάτι ενός κινεζικού νόμου ο οποίος ψηφίστηκε το 2017.

Το Άρθρο 7 του νόμου περί Εθνικών Πληροφοριών της Κίνας ορίζει ότι όλες οι κινεζικές οργανώσεις και πολίτες θα πρέπει να «υποστηρίζουν, να βοηθούν και να συνεργάζονται» με τις προσπάθειες των υπηρεσιών πληροφοριών της χώρας.

Αυτή η πρόταση αναφέρεται συχνά από άτομα που είναι καχύποπτα όχι μόνο για το TikTok, αλλά για όλες τις κινεζικές εταιρείες.

Ωστόσο, ερευνητές από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Τζόρτζια υποστηρίζουν ότι αυτή η πρόταση έχει αποκτήσει επιπλέον νοήματα και σημειώνουν ότι ο νόμος περιλαμβάνει επίσης επιφυλάξεις για την προστασία των δικαιωμάτων των χρηστών και των ιδιωτικών εταιρειών.

Από το 2020, τα στελέχη της TikTok έχουν προσπαθήσει επανειλημμένα να καθησυχάσουν τους ανθρώπους ότι το κινεζικό προσωπικό δεν μπορεί να έχει πρόσβαση στα δεδομένα μη Κινέζων χρηστών.

Όμως το 2022, η ByteDance παραδέχτηκε ότι αρκετοί από τους υπαλλήλους της με έδρα το Πεκίνο είχαν πρόσβαση στα δεδομένα τουλάχιστον δύο δημοσιογράφων στις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο για να παρακολουθήσουν τις τοποθεσίες τους και να ελέγξουν αν συναντούσαν υπαλλήλους της TikTok οι οποίοι ήταν ύποπτοι για διαρροή πληροφοριών στα μέσα ενημέρωσης.

Η εκπρόσωπος του TikTok υπογραμμίζει ότι οι υπάλληλοι που είχαν πρόσβαση στα δεδομένα απολύθηκαν.

Η εταιρεία επιμένει ότι τα δεδομένα χρηστών δεν έχουν αποθηκευτεί ποτέ στην Κίνα και κατασκευάζει κέντρα δεδομένων στο Τέξας για δεδομένα χρηστών των ΗΠΑ και σε ιστότοπους στην Ευρώπη για δεδομένα των Ευρωπαίων πολιτών.

Στην ΕΕ, η εταιρεία έχει επίσης προχωρήσει πολύ περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο κοινωνικό δίκτυο και έχει στρατολογήσει μια ανεξάρτητη εταιρεία κυβερνοασφάλειας για να επιβλέπει κάθε χρήση δεδομένων στους ευρωπαϊκούς ιστοτόπους της. Το TikTok αναφέρει ότι «τα δεδομένα των Ευρωπαίων χρηστών μας προστατεύονται σε ένα ειδικά σχεδιασμένο προστατευτικό περιβάλλον και μπορούν να έχουν πρόσβαση μόνο από εγκεκριμένους υπαλλήλους που υπόκεινται σε αυστηρή ανεξάρτητη εποπτεία και επαλήθευση».

Το TikTok ως εργαλείο «πλύσης εγκεφάλου»

Το TikTok υποστηρίζει ότι οι κοινοτικές οδηγίες «απαγορεύουν την παραπληροφόρηση που θα μπορούσε να προκαλέσει βλάβη στην κοινότητά μας ή στο ευρύτερο κοινό, η οποία περιλαμβάνει τη συμμετοχή σε συντονισμένη ανακριβή συμπεριφορά».

Τον Νοέμβριο του 2022, ο Κρίστοφερ Ρέι, διευθυντής του Ομοσπονδιακού Γραφείου Ερευνών, είπε στα μέλη του Κογκρέσου των ΗΠΑ ότι «η κινεζική κυβέρνηση θα μπορούσε… να ελέγξει τον αλγόριθμο συστάσεων, ο οποίος θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για επιχειρήσεις επιρροής». Ο συγκεκριμένος ισχυρισμός έχει διατυπωθεί πολλές φορές.

Οι ανησυχίες αυτές ενισχύονται περισσότερο από το γεγονός ότι η αδελφή εφαρμογή του TikTok, η Douyin – η οποία είναι διαθέσιμη μόνο στην Κίνα – λογοκρίνεται σε μεγάλο βαθμό και φέρεται να έχει σχεδιαστεί για να ενθαρρύνει το εκπαιδευτικό και ευρύτερου ενδιαφέροντος υλικό να γίνεται viral για τη βάση νέων χρηστών της.

Όλα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης λογοκρίνονται στην Κίνα, με μια ολόκληρη στρατιά αστυνομικών του Διαδικτύου να διαγράφουν περιεχόμενο που επικρίνει την κυβέρνηση ή διεγείρει πολιτικές αναταραχές.

Στην αρχή της ανάδυσης του TikTok, υπήρξαν υψηλού προφίλ περιπτώσεις λογοκρισίας στην εφαρμογή: μια χρήστης στις ΗΠΑ ανέστειλε τον λογαριασμό της επειδή συζητούσε τη μεταχείριση των μουσουλμάνων μειονοτικών στο Σιντζιάνγκ από το Πεκίνο. Μετά από σφοδρή δημόσια αντίδραση, το TikTok ζήτησε συγγνώμη και επανέφερε τον λογαριασμό.

Έκτοτε υπήρξαν λίγες περιπτώσεις λογοκρισίας, εκτός από το είδος των αμφιλεγόμενων αποφάσεων διαχείρισης περιεχομένου, τις οποίες έχουν να αντιμετωπίσουν όλες οι πλατφόρμες.

Ερευνητές στο Citizen Lab συνέκριναν το TikTok και το Douyin και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η πρώτη εφαρμογή δεν χρησιμοποιεί την ίδια πολιτική λογοκρισία.

«Η πλατφόρμα δεν επιβάλλει προφανή μετα-λογοκρισία», είπαν χαρακτηριστικά οι ερευνητές το 2021.

Αναλυτές του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Τζόρτζια αναζήτησαν επίσης θέματα όπως η ανεξαρτησία της Ταϊβάν ή αστεία για τον Κινέζο πρόεδρο Σι Τζινπίνγκ και κατέληξαν στο συμπέρασμα: «Βίντεο σε όλες αυτές τις κατηγορίες μπορούν εύκολα να βρεθούν στο TikTok. Πολλά είναι δημοφιλή και κοινοποιούνται ευρέως».

Θεωρητικός κίνδυνος

Η συνολική εικόνα, λοιπόν, είναι θεωρητικοί φόβοι και θεωρητικοί κίνδυνοι.

Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι το TikTok είναι ένας «δούρειος ίππος», που αν και φαίνεται ακίνδυνος, θα μπορούσε να αποδειχθεί ένα ισχυρό όπλο σε περιόδους γεωπολιτικής σύγκρουσης.

Η εφαρμογή έχει ήδη απαγορευτεί στην Ινδία, η οποία ανέλαβε δράση το 2020 κατά της ίδιας και δεκάδων άλλων κινεζικών πλατφορμών.

Ωστόσο, μια απαγόρευση του TikTok στις ΗΠΑ θα μπορούσε να έχει τεράστιο αντίκτυπο στην πλατφόρμα, καθώς συνήθως οι σύμμαχοι των ΗΠΑ συμβαδίζουν με τέτοιες αποφάσεις.

Αυτό φάνηκε όταν οι ΗΠΑ οδήγησαν επιτυχώς τις εκκλήσεις για αποκλεισμό της ανάπτυξης του κινεζικού κολοσσού των τηλεπικοινωνιών Huawei στην υποδομή 5G – και πάλι, με βάση θεωρητικούς – πιθανούς κινδύνους.

Αξίζει βέβαια να σημειωθεί ότι αυτοί οι κίνδυνοι είναι μονόδρομος. Η Κίνα δεν χρειάζεται να ανησυχεί για τις εφαρμογές των ΗΠΑ, καθώς η πρόσβαση των Κινέζων πολιτών σε αυτές έχει αποκλειστεί εδώ και πολλά χρόνια