Χρόνια Νεφρική Ανεπάρκεια (ΧΝΑ): Ποια τα αίτια και τα συμπτώματα – Πώς θεραπεύεται

Η χρόνια νεφρική νόσος (ΧΝΝ), γνωστή και με το παλιό όρο ως χρόνια νεφρική ανεπάρκεια, είναι μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από σταδιακή έκπτωση της νεφρικής λειτουργίας. Στη ΧΝΝ εκτός του ότι υπάρχει βλάβη στα νεφρά επηρεάζεται και η γενικότερη κατάσταση του οργανισμού.

Οι νεφροί είναι τα φυσικά φίλτρα καθαρισμού του αίματος. Αποβάλλουν από τον οργανισμό με τα ούρα τόσο την περίσσεια νερού όσο και άχρηστες ή τοξικές ουσίες (όπως προϊόντα του μεταβολισμού, ουσίες των τροφών ή φάρμακα). Ρυθμίζουν τη συγκέντωση ηλεκτρολυτών και ιόντων υδρογόνου στο αίμα και τα υγρά του οργανισμού γενικά. Επιπλέον οι νεφροί συμμετέχουν στη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης, στο μεταβολισμό των οστών και στην παραγωγή των ερυθρών αιμοσφαιρίων.

Στη χρόνια νεφρική νόσο όλες αυτές οι σημαντικές λειτουργίες που επιτελούν οι νεφροί διαταράσσονται, Όταν η βλάβη των νεφρών φτάσει σε προχωρημένο στάδιο είναι δυνατόν να συσσωρευτούν στο σώμα υγρά, ηλεκτρολύτες και απόβλητα σε υψηλά επίπεδα, που μπορεί να είναι επικίνδυνα για τη ζωή.

Στα αρχικά στάδιο της χρόνιας νεφρικής νόσου συνήθως υπάρχουν λίγα σημεία ή συμπτώματα. Μπορεί κάποιος να χάσει μέχρι και το 90% της νεφρικής του λειτουργίας χωρίς να έχει συμπτώματα. Ωστόσο, με την φυσική εξέλιξη της νόσου όταν επιδεινωθεί σημαντικά η λειτουργία των νεφρών έχουμε την εμφάνιση σημείων, συμπτωμάτων και διαφόρων επιπλοκών.

Χαρακτηριστικά παρατηρείται κατακράτηση άλατος και νερού, επιδείνωση της αρτηριακής υπέρτασης, αναιμία και διαταραχές των οστών. Επιπλέον επιδείνωση μιας καρδιαγγειακής νόσου με αποτέλεσμα σημαντική αύξηση της θνησιμότητας.

Η θεραπεία της χρόνιας νεφρικής νόσου επικεντρώνεται στην επιβράδυνση της εξέλιξης της νεφρικής βλάβης. Η χρόνια νεφρική νόσος μπορεί να προχωρήσει σε νεφρική ανεπάρκεια τελικού σταδίου, η οποία είναι θανατηφόρα αν δεν εφαρμοστεί κάποια θεραπεία υποκατάστασης της νεφρικής λειτουργίας ή μεταμόσχευση νεφρού. Θεραπείες χρόνιας νεφρικής υποκατάστασης είναι η αιμοκάθαρση και η περιτοναϊκή κάθαρση.

Ποια είναι τα σημεία (τα αναγνωρίζει ο γιατρός) και τα συμπτώματα (τα αναφέρει ο ασθενής) της ασθένειας;

Τα σημεία και τα συμπτώματα της χρόνιας νεφροπάθειας αναπτύσσονται, όπως προαναφέρθηκε, στα προχωρημένα στάδια της νόσου. Αυτά περιλαμβάνουν:

• Ναυτία

• Έμετο

• Απώλεια της όρεξης

• Κόπωση και αδυναμία

• Διαταραχές του ύπνου

• Διαταραχές της ούρησης (μείωση της ποσότητας των ούρων ή ανάγκη για ούρηση τη νύχτα)

• Νοητικές διαταραχές

• Σπασμοί των μυών και κράμπες

• Οίδημα ποδιών και αστραγάλων

• Φαγούρα

• Πόνο στο στήθος, εάν συσσωρευτεί υγρό γύρω από την καρδιά

• Δύσπνοια, εάν συσσωρευτεί υγρό στους πνεύμονες

• Υψηλή αρτηριακή πίεση (υπέρταση) που είναι δύσκολο να ελεγχθεί

Η επίσκεψη σε γιατρό επιβάλλεται με την παρουσίαση κάποιου από τα παραπάνω.

Πού οφείλεται;

Η χρόνια νεφρική νόσος εμφανίζεται όταν μια ασθένεια ή κατάσταση βλάπτει τη λειτουργία των νεφρών, δρώντας για μεγάλο χρονικό διάστημα (μήνες ή έτη).

Οι ασθένειες και οι καταστάσεις που προκαλούν χρόνια νεφρική νόσο είναι:

• Διαβήτης τύπου 1 ή τύπου 2

• Υψηλή πίεση του αίματος (υπέρταση)

• Σπειραματονεφρίτιδα, μια φλεγμονή των λειτουργικών μονάδων των νεφρών (σπειράματα)

• Διάμεση νεφρίτιδα, μια φλεγμονή των σωληναρίων των νεφρών και των γύρω δομών

• Πολυκυστική νόσος των νεφρών

• Παρατεταμένη απόφραξη της ουροφόρου οδού από υπερτροφία του προστάτη, πέτρες στα νεφρά και κάποιες μορφές καρκίνου

• Πυελονεφρίτιδα ( λοίμωξη των νεφρών)

• Φάρμακα και ναρκωτικές ουσίες που καταστρέφουν τη λειτουργία των νεφρών

Ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου;

Παράγοντες που μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο χρόνιας νεφρικής νόσου είναι:

• Διαβήτης

• Υψηλή πίεση του αίματος (υπέρταση)

• Παθήσεις της καρδιάς και των αγγείων

• Κάπνισμα

• Παχυσαρκία

• Οικογενειακό ιστορικό πάθησης του νεφρού

• Ανατομικές ανωμαλίες του νεφρού

• Προχωρημένη ηλικία

Ποιες είναι οι πιθανές επιπλοκές της νόσου;

Η χρόνια νεφρική νόσος μπορεί να επηρεάσει σχεδόν κάθε όργανο του σώματός. Συνήθεις επιπλοκές είναι:

• Κατακράτηση υγρών, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε οίδημα στα χέρια και τα πόδια, υψηλή αρτηριακή πίεση ή υγρό στους πνεύμονες (πνευμονικό οίδημα)

• Ξαφνική αύξηση των επιπέδων του καλίου στο αίμα (υπερκαλιαιμία), η οποία μπορεί να προκαλέσει διαταραχή της λειτουργίας της καρδιάς να γίνει απειλητική για τη ζωή

• Ασθένειες της καρδιάς και των αγγείων

• Επιρρεπή σε κατάγματα οστά

• Αναιμία

• Μειωμένη ερωτική επιθυμία, στυτική δυσλειτουργία ή μειωμένη γονιμότητα

• Βλάβη στο κεντρικό νευρικό σύστημα, η οποία μπορεί να προκαλέσει δυσκολία συγκέντρωσης, αλλαγές στην προσωπικότητα του ατόμου ή επιληπτικές κρίσεις

• Μειωμένη ανοσολογική απόκριση, με αποτέλεσμα ο ασθενής να γίνεται πιο ευάλωτος σε λοιμώξεις

• Περικαρδίτιδα (η φλεγμονή του περικαρδίου, δηλαδή της μεμβράνης που περιβάλλει την καρδιά)

• Επιπλοκές της εγκυμοσύνης που επιφέρουν κινδύνους για τη μητέρα και το αναπτυσσόμενο έμβρυο

• Μη αναστρέψιμη βλάβη στα νεφρά (νεφρική νόσο τελικού σταδίου), η οποία απαιτεί είτε αιμοκάθαρση είτε μεταμόσχευση νεφρού για επιβίωση

Πως αντιμετωπίζεται;

• Στα αρχικά στάδια κυρίως, ειδική θεραπεία βασισμένη στην διάγνωση της πρωτοπαθούς νόσου

• Αντιμετώπιση παραγόντων κινδύνου και συννοσηρότητας, κυρίως της καρδιαγγειακής νόσου

• Επιβράδυνση της απώλειας νεφρικής λειτουργίας

• Πρόληψη και θεραπεία των επιπλοκών της χρόνιας νεφρικής νόσου

• Προετοιμασία του ασθενούς για την ένταξη σε χρόνια εξωνεφρική κάθαρση στα προχωρημένα στάδια

• Υποκαταστάση της νεφρικής λειτουργίας με εξωνεφρική κάθαρση στο τελικό στάδιο

• Στο τελικό στάδιο επίσης μεταμόσχευση νεφρού

Πώς προλαμβάνεται;

Πρόληψη είναι η έγκαιρη διάγνωση. Με τρεις κυρίως απλές εξετάσεις μπορούμε να ανιχνεύσουμε την ΧΝΝ : Συγκέντρωση λευκώματος ή λευκωματίνης στα ούρα, συγκέντρωση κρεατινίνης ορού και μέτρηση αρτηριακής πίεσης.

Επιπλέον οι παρακάτω συμβουλές βοηθούν σημαντικά τόσο στην πρόληψη της χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας όσο και στην επιβράδυνση της απώλειας νεφρικής λειτουργίας σε ήδη νεφροπαθείς:

• Διακοπή καπνίσματος και ελάττωση της κατανάλωσης αλκοόλ

• Διατήρηση φυσιολογικού βάρους

• Ρύθμιση αρτηριακής πίεσης

• Ρύθμιση σακχαρώδη διαβήτη

• Συστηματική άσκηση

• Τακτικός εργαστηριακός έλεγχος για έγκαιρη διάγνωση νεφροπάθειας

Σχόλιο Καθηγητή Παθολογίας-Νεφρολογίας και Κοσμήτορα της Σχολής Επιστημών Υγείας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, κ. Ιωάννη Στεφανίδη:

«Ο επιπολασμός της χρόνιας νεφρικής νόσου (ΧΝΝ) αυξάνεται προοδευτικά στις τελευταίες δεκαετίες. Η αύξηση αυτή οφείλεται στη γήρανση του πληθυσμού καθώς και στη μεγάλη αύξηση ασθενειών όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, η αρτηριακή υπέρταση και διαφόρων καρδιαγγειακών παθήσεων όπως για παράδειγμα η καρδιακή ανεπάρκεια. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Αμερικανικής Εταιρείας Νεφρολογίας 10% περίπου του γενικού πληθυσμού πάσχει από χρόνια νεφρική νόσο. Περισσότεροι από 10.000 ασθενείς στην Ελλάδα υποβάλλονται σε θεραπεία με τεχνητό νεφρό (αιμοκάθαρση), περιτοναϊκή κάθαρση ή και μεταμόσχευση νεφρού διότι πάσχουν από χρόνια νεφρική νόσο τελικού σταδίου.

Ιωάννης Στεφανίδης

Στους ασθενείς αυτούς ακόμη και στα αρχικά στάδια της νόσου παρατηρείται πολύ αυξημένη νοσηρότητα και θνητότητα. Σε προχωρημένα στάδια πρόκειται για μια κατάσταση απειλητική για τη ζωή του ασθενούς, η οποία απαιτεί άμεση αντιμετώπιση. Στο τελικό στάδιο η νόσος έχει χαρακτηριστεί και ως μάστιγα της σύγχρονης εποχής όχι μόνο εξαιτίας της αυξανόμενης συχνότητας (επιπολασμού) αλλά και της πολύ υψηλής νοσηρότητας και θνητότητας καθώς και του υψηλού κόστους της θεραπείας της νόσου και των επιπλοκών της.

Η έγκαιρη ανίχνευση και διάγνωση της χρόνιας νόσου στα αρχικά στάδια κατά την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη και επιβράδυνση της εξέλιξής της σε νεφρική ανεπάρκεια τελικού σταδίου. Παρά ταύτα, επειδή στα στάδια αυτά η πάθηση είναι ολιγο- ή και ασυμπτωματική, περισσότεροι από το 50% των ασθενών δεν γνωρίζει ότι έχει τη νόσο. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει ότι αφενός δεν γίνεται έγκαιρα η διάγνωση της νόσου και αφετέρου ότι δεν υπάρχει επαρκής και σωστή ενημέρωση. Βέβαια πρέπει να τονιστεί ότι οι διαγνωστικοί βιοδείκτες, που έχουμε στη διάθεσή μας σήμερα, δεν είναι τόσο ευαίσθητοι, Παρά ταύτα, θεωρώ ότι η γενική εφαρμογή και η σωστή αξιολόγηση απλών εξετάσεων όπως η γενική ούρων, η κρεατινίνη ορού και η αρτηριακή πίεση θα βοηθούσε ουσιαστικά προς αυτή την κατεύθυνση. Επιπλέον καθίσταται σαφές ότι υπάρχει μεγάλη ανάγκη για συντονισμένη δράση των επιστημονικών εταιριών, των υγειονομικών υπηρεσιών της πολιτείας και των κοινωνικών φορέων με στόχο την ευαισθητοποίηση των επαγγελματιών στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας και την ενημέρωση των πολιτών για το πρόβλημα της χρόνιας νεφρικής νόσου».